Εάν ο ελληνικός λαός δεν είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, τότε, ας του ορίσουμε έναν κηδεμόνα...

Τα κείμενα αυτής της έκδοσης έχουν δημοσιευθεί στην Ελευθεροτυπία

πρώτη έκδοση: Δεκέμβριος 2000

ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ. Σε μια πρώτη προσέγγιση, ο σημερινός δυτικός άνθρωπος -συμπεριλαμβανομένου και του νεοέλληνα- είναι ένα άτομο περιορισμένο στην καθαρά ιδιωτική του σφαίρα, ενδιαφέρεται μόνον για το βιοτικό του επίπεδο. Προσπαθεί με τα διάφορα καταναλωτικά «αγαθά» να συγκαλύψει την έλλειψη κάθε νοήματος αναφορικά με τη ζωή και τη θνητότητα του. Χειραγωγείται από τους δήθεν πολιτικούς ή είναι τόσο αποκαρδιωμένος από την πολιτική κατάσταση, ώστε απέχει. Αποχαυνώνεται από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Χαζεύει τα σήριαλ και χάφτει, κατά το μάλλον ή ήττον, αυτά που του σερβίρουν ως «νέα» οι τηλεοπτικοί συνάδελφοι σας. Η σημερινή κοινωνία είναι μια κοινωνία τηλεκατανάλωσης με διπλή έννοια.

Με διπλή έννοια; Δηλαδή;

ΚΚ.: Εκείνο που κυρίως καταναλώνουν σήμερα οι άνθρωποι είναι τη-λε- ό-ρα-ση. Και μέσα από την τηλεόραση καταναλώνουν, δι' αντιπροσώπου, τη φαντασίωση μιας ζωής που θα ήταν λεφτά, σεξ, εξουσία και βία. Μπορούν όμως να συνεχίσουν να ζουν μ' αυτόν τον τρόπο οι άνθρωποι;

Χωρίς κάποια κατεύθυνση; Χωρίς σκοπό;

ΚΚ.: Νομίζω ότι αυτό που συμβαίνει σήμερα στη Δύση είναι μια πρεμιέρα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Πρώτη φορά, από όσο ξέρω, παρατηρούμε μια κοινωνία χωρίς αξίες, χωρίς νόρμες, χωρίς κατεύθυνση. Ούτε καν στην καπιταλιστική πρόοδο δεν πιστεύει πραγματικά πια κανείς.

Αυτή η «πρεμιέρα», όπως τη χαρακτηρίσατε, θα διαρκέσει πολύ; Ποια είναι η εκτίμηση σας;

Κ.Κ.: Ξέρετε, τον Μάρτιο του '68 θα έλεγε κανείς με σιγουριά ότι ο γαλλικός πληθυσμός ήταν εντελώς αποχαυνωμένος. Όμως δύο μήνες μετά ήρθε ο Μάης...

…Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι ο Χριστιανισμός ήταν προϋπόθεση της δημοκρατίας. Πώς κρίνετε αυτήν την άποψη;

Κ.Κ.: Τη βρίσκω εντελώς εσφαλμένη. Ο Χριστιανισμός δεν ήταν προϋπόθεση της δημοκρατίας με κανέναν τρόπο. Πρώτον, διότι η δημοκρατία, έστω και περιορισμένη, δημιουργήθηκε στην Αρχαία Ελλάδα. Δεύτερον, διότι σε όλον τον χριστιανικό κόσμο -και στον δυτικό και στον ανατολικό- ο Χριστιανισμός επικράτησε και υπήρξε επί δεκαπέντε περίπου αιώνες χωρίς δημοκρατία. Τρίτον, διότι έχουμε το συντριπτικά αντίθετο παράδειγμα του Βυζαντίου και της συνέχειας του, δηλαδή τους τσάρους πασών των Ρωσιών. Ο βυζαντινός αυτοκράτορας θεοκράτης βρίσκει τη συνέχεια του στον τσάρο πασών των Ρωσιών, ο οποίος βρίσκει τη δική του συνέχεια στον Στάλιν. Αυτή είναι η πολιτική έκφραση της Ορθοδοξίας.

Ακούω καλά, κύριε Καστοριάδη;

Κ.Κ.: Ακούτε πολύ καλά. Ο Λένιν και ο Στάλιν εκπροσωπούν ένα δόγμα που είναι ταυτοχρόνως κρατικό και «θρησκευτικό», όπως στο Βυζάντιο…

Συχνά λέγεται ότι η Ελλάδα είναι «προβληματική», στην Ελλάδα «όλα γίνονται στον αέρα», «χωρίς προγραμματισμό», «χωρίς βάρος». Με τέτοιες διαπιστώσεις συμφωνούν πολλοί. Αλλά περιορίζονται συνήθως μόνον στις διαπιστώσεις... Γνωρίζω ότι η ελληνική κατάσταση σας απασχολεί βαθειά. Ποια είναι η ερμηνεία σας για όσα συμβαίνουν; Γιατί συμβαίνουν έτσι τα πράγματα στην Ελλάδα; Ποιες οι βαθύτερες αιτίες;

Κ.Κ.: Πρώτον, δεν ξέρω. Δεύτερον, στο μέτρο που μπορώ να ξέρω κάτι, είναι ότι η πολιτική ζωή του ελληνικού λαού τελειώνει περίπου το 404 π.Χ.

Νομίζω ότι θα ενοχλήσει πολύ αυτή η διατύπωσή σας...

Κ.Κ.: Τι να κάνουμε... Μιλώ για την πραγματική πολιτική ζωή του λαού ως αυτόνομου παράγοντα. Δεν μιλώ για μάχες, για αυτοκράτορες, για Μεγαλέξανδρους και Βασίλειους Βουλγαροκτόνους. Μετά τον 5ο π.Χ. αιώνα και την αυτοκυβέρνηση του λαού στις δημοκρατικές πόλεις –και πάντως, μετά τον περίεργο 4ο π.Χ. αιώνα- η ελληνική ελευθερία πεθαίνει. Οι ελληνικές πόλεις γίνονται υποχείριες των βασιλέων της Μακεδονίας. Βεβαίως, ο Αλέξανδρος και οι διάδοχοι του παίζουν έναν κοσμοϊστορικό ρόλο. Κατακτούν την Ασία και την Αίγυπτο. Διαδίδουν την ελληνική γλώσσα και παιδεία. Αλλά πολιτική ζωή, πλέον, δεν υπάρχει. Τα βασίλεια των διαδόχων του Αλεξάνδρου, ως πολιτική συγκρότηση, είναι ουσιαστικά μοναρχίες. Εξ άλλου, καθώς ξέρουμε, ο ίδιος ο Αλέξανδρος αντιμετώπισε στασιασμό των Ελλήνων που είχε πάρει μαζί του, διότι ήθελε να τους υποχρεώσει να γονυπετούν μπροστά του, όπως οι Πέρσες μπροστά στον Μεγάλο Βασιλέα – πράγμα ανθελληνικότατο. Σε όλη τη διάρκεια της ελληνιστικής εποχής οι ελληνικές πόλεις, με λίγες περιθωριακές και παροδικές εξαιρέσεις, αποτελούν παιχνίδια στα χέρια των ελληνιστικών δυναστειών. Ακολουθεί η ρωμαϊκή κατάκτηση, κάτω από την οποία οι ελληνικές πόλεις δεν

έχουν παρά μόνον κοινοτική ζωή. Κατόπιν, έρχεται η βυζαντινή αυτοκρατορία. Το Βυζάντιο είναι μια ανατολική, θεοκρατική μοναρχία. Στο Βυζάντιο η πολιτική ζωή περιορίζεται στις ίντριγκες της Κωνσταντινούπολης, του αυτοκράτορα, των «δυνατών» και των ευνούχων της αυλής. Και βεβαίως, τα σχολικά μας βιβλία δεν αναφέρουν ότι στη βυζαντινή αυλή υπήρχαν ευνούχοι, όπως σ' αυτήν του Πεκίνου...

Όλα αυτά αφορούν ένα πολύ μακρινό ιστορικό παρελθόν. Η Ελλάδα ως σύγχρονο νεοελληνικό κράτος έχει, ήδη, ιστορία εκατόν εβδομήντα ετών. Θα θέλατε να επικεντρώσετε σ' αυτήν την περίοδο;

Κ.Κ.: Μα, αυτή η περίοδος είναι ακατανόητη χωρίς τους είκοσι έναν αιώνες ανελευθερίας που προηγήθηκαν. Λοιπόν, μετά το Βυζάντιο έρχεται η τουρκοκρατία. Μην ανησυχείτε, δεν θα μπω σε λεπτομέρειες. Θα αναφέρω μόνον ότι επί τουρκοκρατίας όση εξουσία δεν ασκείται απ' ευθείας από τους Τούρκους, ασκείται από τους κοτζαμπάσηδες (τους εντολοδόχους των Τούρκων), οι οποίοι κρατούν τους χωριάτες υποχείριους. Συνεπώς, ούτε σ' αυτήν την περίοδο μπορούμε να μιλήσουμε για πολιτική ζωή. Όταν αρχίζει η Επανάσταση του 1821, διαπιστώνουμε από τη μια μεριά τον ηρωισμό του λαού και από την άλλη, σχεδόν αμέσως, την τεράστια αδυναμία να συγκροτηθεί μια πολιτική κοινωνία. Την επομένη της πτώσης της Τριπολιτσάς αρχίζουν οι εμφύλιοι πόλεμοι…

…Πού οφείλεται αυτή η «τεράστια αδυναμία να συγκροτηθεί μια πολιτική κοινωνία»; Ποίοι είναι οι λόγοι;

Κ.Κ.: Ουδείς μπορεί να δώσει απάντηση στην ερώτηση, για ποιον λόγο, κάποιος, σε μιαν ορισμένη στιγμή, δεν δημιούργησε κάτι. Η συγκρότηση ενός λαού σε πολιτική κοινωνία δεν είναι δεδομένη, δεν είναι κάτι που χαρίζεται, αλλά κάτι που δημιουργείται. Μπορούμε απλώς να διαπιστώσουμε ότι, όταν απουσιάζει μια τέτοια δημιουργία, τα χαρακτηριστικά της προηγούμενης κατάστασης διατηρούνται ή αλλάζουν μόνο μορφή.

Και ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτά στην ελληνική περίπτωση;

Κ.Κ.: Ορισμένα τα εντοπίζουμε, ήδη, στους εμφύλιους πολέμους της Επανάστασης του 1821. Βλέπουμε, για παράδειγμα, ότι η νομιμοφροσύνη και η αλληλεγγύη έχουν τοπικό ή τοπικιστικό χαρακτήρα, ισχυρότερο συχνά από τον εθνικό. Βλέπουμε, επίσης, ότι οι πολιτικές κατατάξεις και διαιρέσεις είναι συχνά σχετικές με τα πρόσωπα των «αρχηγών» και όχι με ιδέες, με προγράμματα, ούτε καν με «ταξικά» συμφέροντα. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό είναι η στάση απέναντι στην εξουσία. Στην Ελλάδα, μέχρι και σήμερα, το κράτος εξακολουθεί να παίζει τον ρόλο του ντοβλετιού, δηλαδή μιας αρχής ξένης και μακρινής, απέναντι στην οποία είμαστε ραγιάδες και όχι πολίτες. Δεν υπάρχει κράτος νόμου και κράτος δικαίου, ούτε απρόσωπη διοίκηση που έχει μπροστά της κυρίαρχους πολίτες. Το αποτέλεσμα είναι η φαυλοκρατία ως μόνιμο χαρακτηριστικό. Η φαυλοκρατία συνεχίζει την αιωνόβια παράδοση της αυθαιρεσίας των κυρίαρχων και των «δυνατών»: ελληνιστικοί ηγεμόνες, Ρωμαίοι ανθύπατοι, Βυζαντινοί αυτοκράτορες, Τούρκοι πασάδες, κοτζαμπάσηδες, Μαυρομιχάληδες, Κωλέττης, Δηλιγιάννης...

Εξαιρέσεις δεν βλέπετε να υπάρχουν; Εξαιρέσεις εντοπισμένες κυρίως στον 19ο και στον 20ό αιώνα;

Κ.Κ.: Ε, υπάρχουν δυο-τρεις εξαιρέσεις: ο Τρικούπης, ο Κουμουνδούρος, το βενιζελικό κίνημα στην πρώτη περίοδο του. Αλλά τα όποια αποτελέσματα τους καταστράφηκαν από τη δικτατορία του Μεταξά, την Κατοχή, τον Εμφύλιο, τον ρόλο του παλατιού, τη δικτατορία της 21^ης Απριλίου, την πασοκοκρατία. Στο μεταξύ, μεσολάβησε ο σταλινισμός που κατόρθωσε να διαφθείρει και να καταστρέψει αυτό που πήγαινε να δημιουργηθεί ως εργατικό και λαϊκό κίνημα στην Ελλάδα. Τα αποτελέσματα τα πληρώνουμε ακόμη. Μου ζητάτε να σας εξηγήσω... Μπορείτε να μου εξηγήσετε εσείς γιατί οι Έλληνες, που σκοτώνονταν εννέα χρόνια, για να απελευθερωθούν από τους Τούρκους, θέλησαν αμέσως μετά έναν βασιλιά; Και γιατί, αφού έδιωξαν τον Όθωνα, έφεραν τον Γεώργιο; Και γιατί μετά ζητούσαν «ελιά, ελιά και Κώτσο βασιλιά»;

Μα, οι δικές σας απαντήσεις ενδιαφέρουν ιδίως όταν αφορούν ερωτήματα που εσείς θέτετε, θα θέλατε, λοιπόν, να διατυπώσετε τις απόψεις σας;

K.K.: Σύμφωνα με την παραδοσιακή «αριστερή» άποψη, όλα αυτά τα επέβαλαν η Δεξιά, οι κυρίαρχες τάξεις και η μαύρη αντίδραση. Μπορούμε όμως να πούμε ότι όλα αυτά τα επέβαλαν στον ελληνικό λαό ερήμην του ελληνικού λαού; Μπορούμε να πούμε ότι ο ελληνικός λαός δεν καταλάβαινε τι έκανε; Δεν ήξερε τι ήθελε, τι ψήφιζε, τι ανεχόταν; Σε μιαν τέτοια περίπτωση αυτός ο λαός θα ήταν ένα νήπιο... Εάν όμως είναι νήπιο, τότε ας μη μιλάμε για δημοκρατία. Εάν ο ελληνικός λαός δεν είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, τότε, ας του ορίσουμε έναν κηδεμόνα... Εγώ λέω ότι ο ελληνικός λαός -όπως και κάθε λαός- είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, συνεπώς, είναι υπεύθυνος και για την κατάσταση, στην οποία βρίσκεται σήμερα…

Η 'παγκόσμια κοινή ησυχία'...

Λοιπόν, δεν είμαστε όλοι 'ίσα κι όμοια'... μερικοί από είναι -είμαστε- πολύ πιο έξυπνοι από τους άλλους, τους ανήκοντες στο λεγόμενο -περιφρονητικά και καλώς- 'μέσο όρο'. Αυτοί που είναι σ'αυτό το θλιβερό μέσο όρο, οι αναρίθμητοι συνάνθρωποί μας δηλαδή, είναι καταδικασμένοι στη μετριότητα. Τι να κάνουμε, έτσι είναι η ζωή... άπονη, άκαρδη και σκύλα!

Όχι για όλους βέβαια. Για μας τους πανέξυπνους, τις ιδιοφυΐες δεν είναι έτσι τα πράγματα. Κάπου κάποιος κάποτε επινόησε έναν δείκτη, τον λέμε δείκτη 'ευφυίας' (IQ) και χώρισε αυτόματα, να'ναι ευλογημένοι οι απόγονοί του!, τους ανθρώπους σε πανηλίθιους, ηλίθιους, μέσο όρο, έξυπνους και ιδιοφυΐες. Ε, το καταλαβαίνετε βέβαια πως όσοι ανήκουν στην τελευταία κατηγορία δεν έχουν και καμία σχέση με όλους τους υπόλοιπους. Άρα, τα αποφθέγματα του παλιού και καλού ελληνικού κινηματογράφου, τύπου 'μάνα γιατί με γέννησες' και 'ψεύτρα κοινωνία σε μισώ', δεν μας αγγίζουν, δεν μας αφορούν.

Τώρα τελευταία μάλιστα βλέπω με χαρά μεγάλη σαν τον ωκεανό να φιλοξενείται από τηλεοπτικούς σταθμούς ένας συνάνθρωπός μας που ανήκει στην ελίτ των ελίτ. Στην κορυφή των κορυφών, έπιασε τον ουρανό και μπράβο του. Έχει τον υψηλότερο δείκτη σε όλο τον πλανήτη για να μην πω και σε όλο τον Γαλαξία... θα το έλεγα αλλά επειδή δεν είμαι χαζός κι είμαι πανέξυπνος, δεν πατάω τη μπανανόφλουδα να ισχυριστώ ότι έχω ιδέα -πόσω μάλλον εσείς βέβαια- αν υπάρχουν υπερ-νοήμονα όντα κάπου εκεί έξω. Κάτι θα πρέπει να υπάρχει φαντάζομαι αλλά αυτός ο δείκτης δεν μετράει τη φαντασία, μετράει την ευφυΐα είπαμε. Θα μου πεις, δεν είναι υποσύνολο της ευφυίας η φαντασία; Οι ευφυείς είναι ευφάνταστοι πιότερο από τους άλλους; Δω πέρα οι απόψεις διίστανται και για να μην σας κουράσω γιατί εσείς του μέσου όρου κουράζεστε εύκολα και αμέσως πετάτε τα βιβλία παρακείθε και βάζετε τα πρωινάδικα για να χαζέψετε κανά δίωρο, το αφήνω. Σημασία έχει ότι ο άνθρωπος αυτός -και του βγάζω το καπέλο- είναι ο πρώτος μάγκας, πάει να πει όλοι οι αποδέλοιποι να ξύσουν και να ξαναξύσουν το κεφάλι τους και να στενάξουν. Έτσι τα θέλει ο Γιαραμπής και αλλιώς δεν γίνεται!

Τώρα βέβαια, όταν χαζοί δημοσιογράφοι παίρνουν συνέντευξη από πανέξυπνους καλεσμένους, εσείς τι περιμένετε; Χαΐρι και προκοπή; Ανοησίες ρωτάνε και σε αμηχανία φέρνουν τον άνθρωπο που από ευγένεια απλώς κουνάει το κεφάλι του. Με πίκρα και θλίψη. 'Πώς αισθάνεσθε που είστε ο εξυπνότερος άνθρωπος του κόσμου;' ή 'Τι κάνετε όταν ξυπνάτε το πρωί;' ή ακόμα 'Είστε ερωτευμένος;' Τι τραβάω Χριστέ μου!, λέει από μέσα του ο ευφυέστατος καλεσμένος με το τρομερό σκορ που έσπασε τα μηχανάκια κι έχει δίκιο. Σίγουρα θα απορεί μάλιστα τι νόημα έχει να πάρεις συνέντευξη από ένα τόσο ευφυές πλάσμα όταν εσύ είσαι χαζοκούταβο. Δηλαδή, σα να προσ-ταρατσωθεί αύριο το πρωί στην ταράτσα σου ένας ιπτάμενος δίσκος, να βγει ένας τρομερά έξυπνος και κακάσχημος -άσχετο- εξωγήινος και να πλησιάσει ενώ εσύ απλώνεις την μπουγάδα. Εσύ τον βλέπεις, πέφτεις τ' ανάσκελα και αρχίζουν οι σπασμοί. Κι αφού περάσει το πρώτο σοκ και δεν σε μαζέψει κανένα ασθενοφόρο, συνέρχεσαι, -συνήθως οι χαζοί είναι και γεροί, ζουν πολλά χρόνια σαν τις χελώνες- ζωηρεύει το χρώμα στα μάγουλα και λες να πιάσεις το κουβεντολόι μαζί του. Δηλαδή, σοβαρά, περιμένεις εσύ με τον δείκτη καρότου να συνεννοηθείς μαζί του; Γίνονται αυτά; Πάγαινε πιο κει!

Τώρα, ξέρω πως υπάρχουν και κάποιοι που δυσφορούν που τα διαβάζουν όλα αυτά. Με βρίζουν. Με λένε φασίστα, ρατσιστή και τα σχετικά. Κι αρχίζουν τις βαρετές κοινοτοπίες, 'όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι', 'είναι φασιστικό να χωρίζεις τους ανθρώπους με δείκτες και πηλίκα', 'να καταργηθούν τέτοιου είδους διαχωρισμοί', και πολλά άλλα απολύτως εκνευριστικά.

Δηλαδή, για μισό λεπτό... επειδή εσείς δεν μπορείτε να πάρετε τα πόδια σας, να καταργήσουμε και τους ολυμπιακούς αγώνες; Τα 100, τα 200, τα 10000 μέτρα; Κι επειδή δεν μπορείτε να σηκώσετε το πόδι δέκα πόντους να καταργήσουμε τα άλματα; Και τις ρίψεις; Και τα κολύμπια; Και τα ποδόσφαιρα και τα μπάσκετ; Επειδή εσάς σας δώσανε μπάλα και αρχίσατε να παίζετε 'τα μήλα' πάει να πει ότι θα κόψουμε και τα ματς της Κυριακής;

Είπε κανείς φασίστα τον Καρλ Λιούις; Ή τον Γιουσέιν Μπολτ; Επειδή τρέχει πιο γρήγορα απ'τον άνεμο; Είπε κανείς φασίστα τον Γκάλη; Ή τον Φασούλα; Επειδή οι άνθρωποι παίρνανε την μπάλα και ξέρανε τι να την κάνουν; Είπε κανείς φασίστα και ρατσιστή τον Πελέ; Ή το Μαραντόνα; Επειδή 'χάιδευαν το τόπι' και γοήτευαν πάνω στο χορτάρι;

Αυτός είναι άλλου τύπου ρατσισμός... δεν είναι; Προκρούστειος. Και να τον προσέξετε παρακαλώ. Σε τι είσαι καλύτερος εσύ; Στο πιάνο; Κόψτε του τα δαχτυλάκια κι άστε τον να παίζει με τη μύτη. Σε τι είσαι πρώτος εσύ; Στην κωπηλασία; Χώστε τον σε καμιά γαλέρα κι άστε τον να βγάλει το άχτι του ως τα 80! Κι εσύ; Γράφεις βιβλία; Είσαι 'διανοούμενος;'

Σκέφτεσαι;

Στοχάζεσαι;

Αναρωτιέσαι;

Γι αυτό αχνίζει η κεφαλή σου;

Μια ωραία λοβοτομούλα και θα έρθεις στα ίσα σου αδελφέ μου!

Ό,τι εξέχει αποκόπτεται. Κι ό,τι ξεχωρίζει να αποσιωπάται. Ό,τι λάμπει να θολώσει και ό,τι αστράφτει να μουτζουρωθεί.

Ό,τι περισσεύει τέμνεται και ό,τι λείπει να απορρίπτεται εις το βάραθρον.

Να δω μετά ποιος από μας θα έχει μούτρα να βγει και να μιλήσει.

Γιατί και ο λόγος θα είναι η προσβολή της σιωπής. Της παγκόσμιας κοινής ησυχίας.

Και θα πρέπει να εκλείψει...

Μέσα από τα μάτια σου πέρασα

το ήξερα

πως ο κόσμος αυτός υπάρχει

εσύ μου τον έδειξες

όχι την πρώτη νύχτα

που σου κράτησα το χέρι

τόσο σφιχτά

που ο σφυγμός σου

λάγγεψε το δικό μου

άργησε να έρθει η στιγμή

χρειάστηκε καιρός

χρειάστηκαν λυγμοί

ζεστά, ιδρωμένα απογεύματα

στη φυλακή του δειλινού

και παγωμένα πρωινά

στο προαύλιο του ήλιου

αλλά ήρθε

πέρασα μέσα από τα μάτια σου

και ανοίχτηκε εμπρός μου!

τα χέρια σου ήταν οι πύλες

τα φιλιά σου ύγραναν το δρόμο

οι χυμοί σου πότισαν

με ιερότητα

το κάθε βήμα

τα δάκρυά σου

ράντισαν αιωνιότητα

το κάθε βλέμμα

μέσα απ'τα ορειχάλκινα μάτια σου

πέρασα

κι είχα εμπρός μου

ό,τι είχα ποθήσει περισσότερο

και δεν τολμούσα

ούτε να το ανασάνω

ένα πλεχτό καλάθι

από σιωπή και όνειρα

και το κορμί σου δρόσινο

και ξαπλωμένο

στην αμμουδιά του Απείρου...

ιαν 2015

'φυσιολογικότητα'...

Ο θρίαμβος μεθάει

η ήττα δηλητηριάζει

με μια έννοια

αν δεν προσέξεις

αν δεν έχεις ετοιμότητα

και επίγνωση 

των οριζουσών

και των συντεταγμένων σου

το μεθύσι του θριάμβου

κάλλιστα

μπορεί να σε δηλητηριάσει

αντίδοτο;

η... φυσιολογικότητα...

όχι η απλότητα

απλότητα δεν υπάρχει

και όσοι την επικαλούνται ή την προπαγανδίζουν

απλά αναμασούν κοινοτοπίες και κενολογίες

τίποτε δεν είναι απλό

περισσότερο εμείς οι ίδιοι

μπορούμε να παραμένουμε όμως 'φυσιολογικοί'

ήρεμοι στη νίκη

ψύχραιμοι στην ήττα

με εποπτεία πάει να πει...

μπορούμε;

μπορούμε Αλέξη;

θα δείξει...

Εκλογές και... Αρκάς!

 

Είναι ντροπή να πάμε να ψηφίσουμε με το φόβο...

Η Κυριακή ζυγώνει και θέλω να εξωτερικεύσω κάποιες σκέψεις για τις 'πιο κρίσιμες εκλογές της μεταπολίτευσης' (λες και δεν είναι πάντα οι εκλογές οι... πιο κρίσιμες ως τις επόμενες... έστω...).

Κείνο που με εκνευρίζει αφάνταστα είναι αυτή η συνεχόμενη τακτική 'μαστίγιου και καρότου' που εφαρμόζουν οι κυβερνώντες πολλά χρόνια τώρα... από τη μια σπέρνουν τον τρόμο και τον πανικό και 'βάλτε τα κεφάλια μέσα' και όλα θα τιναχτούν στον αέρα αν... και από την άλλη, σας πετάω κι ένα ξεροκόμματο να έχετε να πορεύεστε γιατί 'δεν είμαστε κακοί άνθρωποι αλλά...'

Κι εμείς καθόμαστε και... ακούμε... Γιατί μας ζήτησε ο ευτραφής συνεπώνυμος του μεγάλου ηγέτη του παρελθόντος, να τον ακούσουμε πρώτα και μετά να τον μουτζώσουμε... Κι εμείς πράγματι καθόμαστε και τον ακούμε... κι αυτόν και όλους τους άλλους...

Σε άλλες εποχές, σκεφτείτε, ανατρέξτε στις ιστορικές σας γνώσεις αν θέλετε, δεν υπήρχε τόση αγωνιώδης και μαζοχιστική στάση από τους εκλογείς, τους πολίτες, τους ψηφοφόρους... πολύ παλιότερα οι πολιτικοί που έφερναν το χάος με τις επιλογές τους, δεν τολμούσαν να βγαίνουν στους δρόμους... έπεφταν κουμπουριές, μύριζε μπαρούτη, τα πράγματα ήταν πολύ ζόρικα... Πώς γίναμε τόσο 'πολιτισμένοι', μαλθακοί, πλαδαροί και αναιμικοί πολιτικά και ανεχόμαστε τους πάντες και τα πάντα; Μας ξεπατώνουν καθημερινά, μας εξευτελίζουν, μας φτύνουν κατά πρόσωπο και προεκλογικά έρχονται και μας κοροϊδεύουν κιόλας και εμείς... ψύχραιμοι...

Γιατί γίναμε έτσι; Πώς διάολο γίναμε έτσι;

Δεν προτείνω, προς Θεού, να βγούμε με κουμπούρια και να αρχίσουμε τις εκκαθαρίσεις... Μιλώ για την εσωτερική μας στάση, την πνευματική μας 'πραλάγια', τα πισωγυρίσματα που κάνουμε κι εμείς οι ίδιοι... Τον Μάιο του 2012 κάναμε ένα βήμα... δώσαμε τα χαστούκια, τους κατεβάσαμε όλους, τους βάλαμε στη θέση τους... τώρα πάλι δικομματισμός, αυτοδυναμίες, ισχυρές εντολές και τα τοιαύτα... γιατί ό,τι κάναμε το παίρνουμε πίσω; Τι φοβόμαστε τελικά τόσο πολύ; Την ακυβερνησία; Την έλλειψη... ρευστότητας των τραπεζών; Τον αποκλεισμό από τους Ευρωπαίους; Το ελλεινό Grexit; Μήπως ότι θα μας κάνουν και πόλεμο;

Γιατί έχουμε γίνει τόσο φοβικοί; Τι μας συμβαίνει; Μάς ψεκάζουν;

Αν πάρει ένα βιβλίο ιστορίας ένας νέος ψηφοφόρος και διαβάσει για την περίοδο του εθνικού διχασμού, του μεσοπολέμου, της κατοχής και της εθνικής αντίστασης και μετά σκεφτεί ποιοι είναι οι σημερινοί πολιτικοί ηγέτες θα μελαγχολήσει... περισσότερο όμως θα σκοτεινιάσει αν συγκρίνει τη στάση των πολιτών τότε και σήμερα... και αν φτάσει μάλιστα και στην δεκαετία του '60 θα αναρωτηθεί αν έχει γεννηθεί στην ίδια χώρα...

Τι συνέβη τελικά τις προηγούμενες δεκαετίες, παγκόσμια ίσως και όχι μόνο εδώ, ώστε Μέγιστη Αξία που νοηματοδοτεί το βίο να είναι η Οικονομία, το χρήμα, οι καταθέσεις... τα πλεονάσματα... Και όλη μας η έγνοια είναι... τι θα πουν οι αγορές... οι μυστηριώδεις, νεφελώδεις, κυνικές αγορές... Τίποτε άλλο δεν συζητείται στα 'πάνελ'. Παιδεία, Υγεία, Πολιτισμός... τίποτα! Μόνο οικονομικοί δείκτες, από το πρωί ως το βράδυ... Τι δίνει περιεχόμενο και ουσία στη ζωή; Το πως θα κουρέψουμε το χρέος και θα πείσουμε τους Γερμανούς να μας... κρατήσουν στην Ευρωζώνη 'πάση θυσία'...

Είναι ντροπή στη χώρα αυτή με τα ιλιγγιώδη μεγέθη στην Ποίηση, τη Λογοτεχνία, την Φιλοσοφία, τις Τέχνες να απουσιάζουν όλα αυτά και να μην ενδιαφέρεται κανείς να ορθώσει ανάστημα, να διαμαρτυρηθεί, να τα προβάλλει... κάποιοι που πάνε να ψελλίσουν μια κουβέντα αντιμετωπίζονται ως γραφικοί και τους βουλώνουν το στόμα με το γνωστό 'πάμε για ένα σύντομο διαφημιστικό...'

Είναι ντροπή να πάμε να ψηφίσουμε σκεφτόμενοι ότι ο πρωθυπουργός αυτής της χώρας είχε πει πριν χρόνια ότι 'μεγαλύτερη επανάσταση της εποχής μας είναι να επιτύχουμε το πρωτογενές πλεόνασμα'... καλύτερα να μείνουμε σπίτι και να παίζουμε επιτραπέζια...

Είναι ντροπή να πάμε να ψηφίσουμε με το φόβο και όχι με την ήρεμη επεξεργασία όλων των στοιχείων, όλων των θέσεων -και όχι μόνο των σκέψεων- και όλων των δεδομένων που αφορούν τη ζωή μας... τη ζωή στο σύνολο και το μεγαλείο της...

Και ακόμα χειρότερα είναι να πείσουμε τα νεότερα παιδιά να μεριστούν το φόβο το δικό μας και να τους 'συνετίσουμε'... να μην ακούσουν την καρδιά τους αλλά τι λέει ο... Σόιμπλε...

Είμαι βέβαιος ότι μετά από πολλά χρόνια, 30 ή 50 ας πούμε, δεν θα θυμάται κανείς ότι η Ελλάδα των αρχών του 21ου αιώνα, πέρασε μια 8ετία ή έστω 10ετία σκληρής οικονομικής δοκιμασίας... Γιατί δοκιμασίες περάσαμε πάρα πολλές ιστορικά και θα έρθουν κι άλλες στο μέλλον... Θα έχει απομείνει όμως ως στίγμα και ως παράδειγμα προς αποφυγή η αδράνεια, η ατολμία και ο ραγιαδισμός πολιτικών και πολιτών και στα σχολικά βιβλία του μέλλοντος αυτή η περίοδος ντροπής θα έχει απαλειφθεί ή αν διδάσκεται θα είναι για να μην επαναληφθεί αυτό το μοντέλο ευπιστίας και φοβικής συμπεριφοράς ποτέ από τους ανθρώπους...

Μα ποτέ...

ανταμώσαμε πριν τη δύση του κόσμου...

...ανταμωθήκαμε πριν τη δύση του κόσμου... αυτού του μεγάλου κόσμου που δεν τον διαλέξαμε αλλά μας γέννησε και μας άφησε έκθετους με έναν σπηλαιώδη αρχέγονο τρόμο να κυλάει στα κύτταρά μας... κι όμως εσύ, δεν είχες ποτέ τούτο το φόβο στα μάτια σου... το βλέμμα σου είχε την μελαγχολική ησυχία της καλοκαιρινής νύχτας κι έμοιαζε με το βάδισμά σου... με κάθε σου βήμα ένιωθα πως γεφυρώνεις τα ορατά με τα αόρατα... με κάθε σου βήμα, αισθανόμουν πως ως και ο χρόνος υποκλινόταν και σε ακολουθούσε... με κάθε σου βήμα δεν απομακρυνόσουν από κάτι μα πάντα, ζύγωνες τα πάντα... κι έμοιαζε το βλέμμα σου με το άγγιγμά σου... αισθανόμουν πως όλα περίμεναν τα δάχτυλά σου για να ορθώσουν ανάστημα, να διεκδικήσουν το χώρο τους, να λάμψουν τα χρώματά τους, να ανθίσουν... κι έμοιαζε το βλέμμα σου με την ανάσα σου... ήταν η πρωτανάσα της Δημιουργίας, η σπλαχνική, ζεστή πνοή που φιλιώνει τη βροχή με το χώμα και τη ροή του αφρισμένου έφηβου ποταμιού με την μεγάλη αγκαλιά της αρχαίας θάλασσας...

...ανταμωθήκαμε για λίγο μονάχα, πριν τη δύση αυτού του απέραντου κόσμου... ενός κόσμου που δεν τον ζητήσαμε και δεν τον προσδοκούσαμε... κι όμως βρεθήκαμε κάτω απ'τον καυτό του ήλιο... απροστάτευτοι ως και από τους λογισμούς μας... ανυπόδητοι και πένητες... ελεύθεροι μονάχα να γνωρίζουμε το πέρας και όχι την αρχή...

...και ο έρωτας που κάποια μέρα μας μέθυσε κι έπαιξε για λίγο με τα σώματα και τα μυαλά μας, δεν άφησε παρά μονάχα ναούς ρημαγμένους πίσω του... κίονες θαμμένους στην άμμο, πλάκες με ακατανόητα ιερογλυφικά, γραφές του είναι που πια κανείς δεν μπορεί να μεταφράσει...

...και τα μεγάλα, μοναχικά μας βράδια, ταξιδεύουμε... περιπλανόμαστε σε κείνες τις περιοχές του Αχανούς που ίσως κάποτε αξιωθούμε να γνωρίσουμε... ονειρευόμαστε με τα μάτια ορθάνοιχτα και την καρδιά να βροντάει... και περιμένουμε... τον μεγάλο αυτό κόσμο να ξαναγίνει ένας μικρός σβώλος, ένας κόκκος αστρόσκονης που δεν θα έχει κρατήσει τίποτε απ'τον παλιό κόσμο...

...αλλά θα υπόσχεται τη γέννηση ενός καινούργιου!

Εσύ και αυτό...

Όταν είσαι παρών, αυτό δεν έχει χώρο για να υπάρξει.

Και καθώς του είναι αφόρητη η συγκατοίκηση με τον εαυτό, απομακρύνεται.

Όμως, δεν χάνεται.

Δεν αποδομείται, δεν αφανίζεται, δεν πεθαίνει.

Όσο εσύ του το επιτρέπεις, επιστρέφει και διεκδικεί το χώρο του.

Όταν παύεις να είσαι παρών, εκείνο επιστρέφει.

Όταν αρνείσαι να δεις, βλέπει εκείνο.

Όταν αρνείσαι να αγγίξεις, αγγίζει εκείνο.

Όταν αρνείσαι να κλάψεις, θρηνεί εκείνο.

Όταν αρνείσαι να ζήσεις, εκείνο θριαμβεύει.

Όταν εσύ χάνεσαι, αυτό βρίσκεται.

Όταν εσύ συρρικνώνεσαι, αυτό απλώνεται.

Όταν εσύ χαμογελάς, αυτό θυμώνει.

Όταν εσύ πεθαίνεις, αυτό ανασταίνεται...

όταν εσύ πέφτεις, αυτό σηκώνεται...

όταν όμως εσύ είσαι παρών, τότε αυτό αιφνιδιάζεται

γιατί όλες του οι νίκες ακυρώνονται

όλοι του οι θρίαμβοι γελοιοποιούνται

όταν εσύ απλωθείς σε ολόκληρο το στερέωμα του είναι σου

δεν θα υπάρχει πια χώρος γι αυτό

και δεν θα δύσει ποτέ ξανά σ'αυτό τον ουρανό...

Unleashing imagination

 Leszek Paradowski

Ο άνθρωπος που ζει δίχως έρωτα...

Ο άνθρωπος που ζει δίχως έρωτα, για την ακρίβεια, ο άνθρωπος που επιλέγει να ζήσει κρυπτόμενος από το ερωτικό γεγονός, μοιάζει με κείνον που ζει χωρίς όνειρα. Δηλαδή με κείνον που ξυπνά κάθε πρωί και δεν μπορεί, δεν είναι ικανός ή το χειρότερο, επιλέγει να μην μπορεί να ανακαλέσει ούτε μια εικόνα, ίχνος συναισθήματος, καμιά συγκίνηση από το ονειρικό γεγονός. Η ζωή αυτή, δεν είναι ζωή... είναι σαν να βρισκόμαστε στην αίθουσα του κινηματογράφου κι ενώ οι γύρω μας απολαμβάνουν την ταινία με τα χρώματα, τις μουσικές, τους διαλόγους, τις φωνές, τις συγκινήσεις της δράσης, εμείς απλά παρακολουθούμε μια θολή εικόνα, μια γκριζόμαυρη αφήγηση φιγούρων που δεν μας μεταδίδουν τίποτε. Είναι μια ενόχληση, μια βελούδινη ενόχληση που ίσως να μας εκνευρίζει αλλά δεν μας... ενοχλεί. Δεν μπορεί να μας 'πειράξει' κι έτσι, δεν μπορεί να μας αλλάξει. Στο τέλος της ταινίας, όλοι αποχωρούν με διάφορα συναισθήματα, με χαμόγελα και δάκρυα, με αντιφατικές εσωτερικές δράσεις, μια εντατική κατάσταση που τους εξελίσσει, έστω για ένα βήμα κι εμείς αποχωρούμε όπως ακριβώς μπήκαμε στην αίθουσα: ανηδονικοί, ασυγκίνητοι, άθραυστοι, απρόσβλητοι, ατόφιοι... ακέραιοι και συμπαγείς με την πιο μειωτική σημασία και το πλέον ντροπιαστικό περιεχόμενο των λέξεων.

Γιατί είναι αληθινά ντροπιαστικό να επιλέξεις να ζεις χωρίς το ερωτικό γεγονός να συγκλονίζει τη ζωή σου, να γελοιοποιεί τις ησυχίες σου, να εποφθαλμιά τις κατακτήσεις σου, να εκκεντρώνει τις ισορροπίες σου...

Μπορείς να επιλέξεις όμως να ζήσεις χωρίς το ερωτικό γεγονός;

Μπορείς... και αυτό είναι το τραγικό αντίστοιχο της ελευθερίας της βούλησης στο ανθρώπινο ον... ένα κατοπτρικό αντίστοιχο σαν προβολή του είναι σε έναν εφιαλτικό καθρέφτη... το είδωλό σου ζει, εσύ το επιλέγεις, το ομοίωμά σου ζει κι όχι εσύ. Εσύ τι κάνεις; Απλά το παρακολουθείς στην παραλυτική ασφάλεια της πλήρους ακινησίας. Και το στέλνεις στο πεδίο της μάχης ενώ ταυτόχρονα επιλέγεις την άθλια και αμέριμνη και ασυννέφιαστη ασφάλεια των μετόπισθεν.

Και γιατί το κάνεις όλο τούτο; Γιατί το επιλέγεις; Το επιλέγεις γιατί φοβάσαι. Γιατί είσαι δειλός. Γιατί το Μεγάλο Μυστικό Θέαμα πρόκειται να σε ρουφήξει, να σε καταπιεί κι εσύ πιστεύεις πως είσαι αθάνατος και θα ζεις για πάντα... και μάλιστα αρηγμάτωτος, ακινδύνευτος, αραγής, αυτάρκης, αυτόκρατος, πανίσχυρος... θεωμένος στο μοναδιαίο σου σύμπαν της αιώνιας θλίψης...

Και να το τερατώδες παιδί σου: ο άνθρωπος αυτός δεν είναι άνθρωπος... πλέον... ο άνθρωπος αυτός δεν αναγνωρίζεται, είναι αψηλάφητος ακόμα και από το Αχανές... ο άνθρωπος αυτός είναι ένα αλαζονικό Φρανκεσταϊνικό κατασκεύασμα, ένα φρικιαστικό Γκόλουμ, ένα υλομορφικό ψεύδος, ένας εφιαλτόμορφος νοοσχηματισμός που αναπνέει, τρέφεται, κινείται και διαδρά... αλλά άψυχος, άζωος, αλλογενής και ξένος...

Ο άνθρωπος που ζει χωρίς τον έρωτα στη ζωή του αυτό καταλήγει να ανασαίνει... ένα τοξικό, ένα δηλητηριασμένο αέρα ως το πέρας των ημερών του. Και προς το τέλος της διαδρομής αυτής, του αποκαλύπτεται πως στην ουσία υπήρξε ένας μοναχικός ξενιστής της ίδιας της ζωής που αρνήθηκε, του ήλιου που μελάνωσε και μόλυνε, της ιερότητας που απόξεσε από το κάθε κύτταρό του...

Στη βραχνή, σπηλαιώδη, εγκατιαία φωνή του αρχαίου ρίγους του θανάτου μονάχα μπορείς να αναζητήσεις ανάλογο στερέωμα ύπαρξης... με την αγωνία να είναι η όξινη βροχή που σε ξυπνάει όχι με τον ήχο... αλλά με την απουσία που βροντάει στις φλέβες σου... 

bricks

 Harry Lieber

Εξάχρονος Νημερτής…

Ήταν βεβαίως οι ημέρες της ‘εορταστικής’ θορυβώδους εξωτερικής πραγματικότητας για όσους – τυχερούς λέω πάντως – την επιδιώκουν, την χαίρονται και την προκαλούν και της εσωτερικής δίπλωσης για όσους αυτός ο μήνας που πέρασε έχει τη γεύση περισσότερο του παρελθόντος, των παιδικών αναμνήσεων και της απόδρασης στο λεγόμενο ‘κοκούνινγκ’… Φυσικά δεν αρνείται κανείς την σημασία της καιρικότητας, των πολιτικών εξελίξεων που αποτελούν άλλη μια… χιονοστιβάδα (δεν θυμάμαι ποτέ εκλογές με κρύα, χιόνια και παγετούς αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία) αλλά και της τρομερής δοκιμασίας των συνανθρώπων μας, στην παγωμένη Αδριατική, εντός και εκτός του πλωτού καιόμενου ακόμη φερέτρου που ώσπου να επιτρέψει την επίσκεψη στα έγκατά του θα έχουν έλθει τα επόμενα Χριστούγεννα… Αίφνης δε, να και ο ξανθομάλλης, φαιοπώγων Ξηρός που… όλως τυχαίως συνελήφθη με την έναρξη της προεκλογικής περιόδου ενώ παρηκολουθείτο παρά των αρχών επί τριμηνίαν!!!

Μέσα στο κλίμα αυτών των γεγονότων, η κοχλάζουσα ένδον πραγματικότητα είναι αυτή που σου θυμίζει διαρκώς, με το χτύπημα του δευτερόλεπτου, ότι το άνυσμά σου δείχνει λίγο καθαρότερα από χτες το πέρας της διαδρομής του… οι απολογισμοί είναι ενίοτε ριπαίοι και θυελλικοί και σε μαστιγώνουν ανελέητα… υπάρχουν και τα πολύ ενδιαφέροντα όμως που στις αρχές Γενάρη με επισκέπτονται… τα έξι χρόνια που έχουν περάσει από κείνες τις πρώτες γραμμές στο νιογέννητο Νημερτή… λίγες μέρες αργότερα στο Μαύρο Ρόδο και προς τα τέλη του γενέθλιου μήνα, του 2009, στην Περιοχή Μ… πολύ αργότερα ήρθαν και τα άλλα μου παιδιά… Ο Νημερτής όμως είναι ο πρωτότοκος, ο… χαϊδεμένος μου, ο μόνος που θα φιλοξενεί πάντα ως κεφαλίδα μια φωτογραφία μου…

Αυτή η επέτειος, της εξαετίας δηλαδή, μου φάνηκε πολύ πιο ‘γεμάτη’ από όλες τις προηγούμενες… ίσως μαζί με την πρώτη, όταν είχε κλείσει ένας χρόνος ζωής αυτού του ιστολογίου (και των άλλων δύο βέβαια που καθόλου δεν τα μειώνω, άλλωστε το Μαύρο Ρόδο ειδικά έχει γράψει τη δική του μοναδική ιστορία). Και νομίζω πως γνωρίζω το γιατί αυτή η επέτειος είχε αυτά τα ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Ο κυριότερος λόγος είναι πως αισθάνομαι πολύ εντονότερα πως μεγαλώνω μαζί με το Νημερτή και πως δεν αποτελεί απλά έναν ‘οίκο σκέψεων’ ή πολύ λιγότερο βεβαίως, ένα προσωπικό ημερολόγιο… ο Νημερτής αποτελεί πλέον για μένα έναν καθρέφτη υπό την μυητική έννοια όμως και όχι την ναρκισσιστική που βεβαίως είναι συνδεδεμένη με τον καθρέφτη και το είδωλο… Ο Νημερτής έγινε ένας καθρέφτης – πύλη που επιτρέπει την δι-επικοινωνία, την δια-δραση και την ουσιαστικότατη δι-επίδραση… Κι αυτό γιατί είστε όλοι εσείς που με τιμάτε με την παρουσία σας, τις επισκέψεις σας, τις σημάνσεις σας… Αυτό δεν θα μπορούσε να γίνει αν δεν κατέθετα ό,τι πιο αληθινό έχω μέσα μου σ’αυτό το… ηλεκτρονικό σπίτι… το ότι το νιώθει ο αναγνώστης, έστω και ο περιστασιακός και αντιδρά, είναι πολύ σημαντικό… διότι οι αντιδράσεις μας είναι πάντα πολύ αυθεντικότερες από τις δράσεις μας… οι πρώτες στερούνται όλης αυτής της οργάνωσης, της προετοιμασίας και προεργασίας που έχουν οι δεύτερες…

Μεγαλώνει ο Νημερτής, ταχύτερα και βαθύτερα προχωρώ εγώ προς εκείνη τη διάσταση όπου η αποσταλαγμένη σοφία είναι βαρύτερη από την τόλμη της αλλαγής, της ανατροπής, την ευλογημένη αποκοτιά της επανάστασης…

Μεγαλώνει ο Νημερτής αλλά η ματιά του δεν έχει χάσει την οξύτητα, την περιέργεια, το θράσος να παρατηρεί, να καταγράφει, να αποτυπώνει… και να θέλει όλο τούτο να το καταθέτει, να το μοιράζεται με τους επισκέπτες και αναγνώστες αυτής της σελίδας… τους φίλους, τους δικούς μου ανθρώπους με μια έννοια…

Για πόσο ακόμα;

Δεν τολμώ να απαντήσω στο πιο επικίνδυνο ερώτημα που μπορεί να θέσει κάποιος για οτιδήποτε… καθώς περικλείει το χρόνο, τη φθορά, το τέλος…

Για όσο… το θέλουμε, το αγαπάμε, το νιώθουμε…

Για όσο… είμαστε ερωτευμένοι ακόμα… με το απροσδόκητο…

 Paula Loonen

 the cave