Πολιτισμός…

Δεν έχει περάσει και πολύς καιρός από κείνο το βράδυ. Μαζεμένοι σε ένα σπίτι, μια φιλική συντροφιά. Κάποια στιγμή, μετά την ‘ανάλυση’ των επίκαιρων ζητημάτων –προσφυγικό / μεταναστευτικό, η αυξανόμενη ανησυχία από τις επιθετικές τάσεις των γειτόνων μας προς ανατολάς, κ.ά.- τέθηκε το –εν τέλει- υπερκείμενο και υποκείμενο ταυτόχρονα ζήτημα. Το έθεσε μια κυρία εν είδει ερωτήματος προς όλους μας… Ποιος υπήρξε ο μεγαλύτερος πολιτισμός όχι μονάχα της αρχαιότητας αλλά όλων των εποχών;

Τώρα για να πω την αλήθεια, όταν ‘ξεκινούν’ τέτοιες συζητήσεις σε μεγάλες και ετερόκλητες συντροφιές, μετά από αρχοντικό, ‘ελληνικό’ φαγοπότι, προτιμώ, αν μπορώ, να μην συμμετέχω… προτιμώ να ακούω… λάθε όχι βιώσας αλλά ακούσας… ‘κρύβομαι’ και ακούω… Η πορεία αυτών των συζητήσεων είναι περίπου δεδομένη… ξεκινάμε από υπεραπλουστευτικές γενικεύσεις [οι Εβραίοι ήταν αυτό, οι Έλληνες το άλλο, να σου πω κάτι για τους Ρώσους που άκουσα πρόσφατα, το ήξερες αυτό για τους Ιάπωνες;… κλπ]. Στην πρώτη αυτή, περίπου ‘φατική’ περιοχή ανάλυσης, η συμμετοχή δεν έχει και ιδιαίτερο ενδιαφέρον… οι γενικεύσεις είναι πάντα βολικές και σχεδόν πάντα άδικες [οι Αλβανοί ήρθαν για να κλέψουν βέβαια όχι όλοι, υπάρχουν και οι οικογενειάρχες, οι δικηγόροι λένε ψέματα ακόμα και στον ύπνο τους, οι Παναθηναϊκοί είναι έτσι και οι Ολυμπιακοί αλλιώς…]. Το άγος των γενικεύσεων άλλωστε είναι γνωστό πόσο μεταδοτικό και μολυσματικό είναι… γενικεύοντας δεν το καταλαβαίνουμε ίσως αλλά γειτνιάζουμε με το φασισμό, τον ολοκληρωτισμό, την ανοησία και την ουδενολογία… ενίοτε ‘εισπηδούμε’ σε αυτές τις περιοχές για τα καλά και σεργιανίζουμε με χάρη και ελαφρότητα… μπορούμε ανά πάσα στιγμή να επιστρέψουμε άλλωστε στον ‘κανονικό’ εαυτό μας… η ευκολία όμως με την οποία παραβιάζουμε τις όποιες ‘ηθικές’ γραμμές μας είναι εντυπωσιακή…

Τι γίνεται όμως όταν η συζήτηση εξαντλήσει τις μεγάλες κλίμακες και αρχίσει να γίνεται πιο προσωπική, πιο… εγω-αξονική; Ξαφνικά, δεν αισθανόμαστε και τόσο καλά, βαρεθήκαμε, δεν θέλουμε να συνεχίσουμε άλλο, προτιμούμε να ξαναγυρίσουμε στα ανώδυνα θέματα ‘των άλλων’… αρκετά ειπώθηκαν και λέχθηκαν… δεν θα βγάλουμε εμείς το φίδι απ’την τρύπα… ας κόψουν όλοι το κεφάλι τους… όλοι ίδιοι είναι, κλπ, κλπ…

Όμως εγώ σήμερα είχα αποφασίσει να γράψω κάτι για τον πολιτισμό και ξεστράτισα πάλι…

Το γενικό κλίμα της συντροφιάς άρχισε γρήγορα να ηλεκτρίζεται –έφταιγε και η παραπανίσια δόση αλκοόλ βέβαια- όταν απέμειναν δυο βασικοί συνομιλητές που ‘όπλιζαν και πυροβολούσαν’ κατά βούληση. Ο ένας υπεραμυνόταν της υπεροχής του ελληνισμού, της ελληνικής σκέψης και φιλοσοφίας, με ολίγες συγκρητιστικές δόσεις από χριστιανισμό, ινδουισμό, βουδισμό και ό,τι άλλο είχε πρόχειρο στη φαρέτρα του. Η κυρία που είχε θέσει και το ερώτημα και μάλλον ήδη είχε αρχίσει να το μετανιώνει, για να του πάει κόντρα μάλλον αγκιστρώθηκε από τη Ρώμη, τον ‘πραγματισμό’ και το δυναμισμό της με αρκετές δόσεις… αρχαίας Αιγύπτου, Ινδιάνων, Κελτών και αρκετών άλλων που είχε συνθέσει με ιδιαίτερη πρωτοτυπία για να πω την αλήθεια και έδινε τη μάχη με σθένος. Κάποια τρίτη εναλλακτική φωνή υπέρ του Βυζαντίου τόλμησε προς στιγμήν να ορθώσει ανάστημα αλλά αντιμετωπίστηκε με χλεύη, βλέμματα μειωτικά και μισά χαμόγελα.

Ομολογώ πως ενώ επί πολλή ώρα άκουγα με προσοχή όλα όσα εξακοντίζονταν από όλες τις πλευρές, εκεί που αναστατώθηκα κάπως ήταν όταν άρχισε η ‘ρωμαϊκή’ πτέρυγα να εκθειάζει τα μεγάλα έργα, τα αθάνατα έργα που αποδεικνύουν την ισχύ και το κλέος της Ρώμης. Ο στοχασμός μου ταξίδεψε στον πατέρα μου που επίσης θεωρούσε ισχυρότερα τα μεγάλα έργα που μένουν αθάνατα στο χρόνο από όλα τα υπόλοιπα που είναι θνησιγενή και αναιμικά δείγματα της ανθρώπινης σοφίας. Η διαφωνία μου με τον πατέρα μου ήταν από την αρχή σχεδόν κάθετη γιατί τα υδραγωγεία και οι δρόμοι δεν μαρτυρούν μονάχα την επιστημοσύνη των σχεδιαστών τους αλλά και τον πόνο και τα μαρτύρια, τους αναρίθμητους θανάτους όσων εργάστηκαν σκληρά για να αποδώσουν στην αιωνιότητα αυτά τα έργα πολιτισμού. Όλων αυτών που πέθαναν στις γέφυρες, τα τούνελ, τα φράγματα και τους ουρανοξύστες.

Σκεφτόμουν έπειτα μια σκηνή στο λεωφορείο, στην διαδρομή προς το σπίτι εκείνο. Μια ηλικιωμένη κυρία ανέβαινε με κόπο τα σκαλοπάτια του οχήματος και ένα νέο παιδί εγκατέλειψε αμέσως τη θέση του κι έσπευσε να την βοηθήσει. Την κράτησε γερά από το μπράτσο, την οδήγησε σταθερά μέσα και της προσέφερε και τη θέση του. Το βλέμμα της και το χαμόγελό της προς το νεαρό παιδί με έκανε να ριγήσω.

Δεν είναι άραγε αυτό πολιτισμός;

Είναι μονάχα μια συναισθηματική ‘ανάγνωση’ ή είναι αληθινά πολιτισμός;

Δεν είναι πολιτισμός να προσφέρεις ένα απροϋπόθετο χαμόγελο στον άγνωστο συνάνθρωπό σου;

Δεν είναι πολιτισμός η ενσυναίσθηση, η αλληλεγγύη, η συντροφικότητα, το μοίρασμα;

Δεν είναι πολιτισμός η ευγένεια, η λεπτότητα, η διακριτικότητα;

Προτιμάμε τα μάρμαρα, τα τσιμέντα, τις μηχανές, το διάστημα, τα γκάτζετς, τα θαυμαστά άψυχα που μορφώσαμε και εξελίξαμε με κόπο βέβαια και κοσμούν τη ζωή μας από τα έμψυχα που είναι η ζωή μας;

Πολιτισμός, τελικά είναι το θαυμαστό και θαυμάσιο εκτός ή το ζόρικο, δύσκολο και απειροβαθές εντός;

Αν κάποια στιγμή συμβεί μια μεγάλη καταστροφή και δεν απομείνει κανένα έργο, τίποτε που να θυμίζει ότι σε αυτό τον πλανήτη κάποτε κατοικούσαν έλλογα όντα, όμως έχουν απομείνει κάποιοι επιζήσαντες κάπου καλά κρυμμένοι… τότε ποιος θα είναι ο πολιτισμός;

Ή μήπως θα περιμένουμε να δημιουργήσουμε ξανά πόλεις για να έχουμε πολιτισμό;

Επαναλαμβάνω, πολιτισμός είναι το υπέροχο και σπουδαίο εκτός ή το εγκατιαίο, αχανές και αρχαιώνιο εντός;

Θυμάμαι πως όταν στράφηκαν κάποια στιγμή και σε μένα, ρωτώντας την άποψή μου η οποία ίσως βάραινε για να γείρει η ζυγαριά προς τον έναν ή τον άλλο, τους κοίταξα κάπως μελαγχολικά και απλά χαμογέλασα.

Πήρα το δρόμο του γυρισμού στο σπίτι βυθισμένος στις σκέψεις μου, ως συνήθως. Στο γνωστό περίπτερο έξω από τον σταθμό του Ηλεκτρικού, ήταν καθισμένος εκείνος ο νεαρός, ανάμεσα σε κούτες και καφάσια παρέα με το γατάκι του. Στάθηκα για λίγο σιωπηλός και τον κοιτούσα να το χαϊδεύει στο κεφάλι και να γουργουρίζουν και οι δυο νυσταγμένοι.

Τα πιο μοναχικά πλάσματα στον πλανήτη, σκέφτηκα και συνέχισα το δρόμο μου… συναρίθμησα και τον εαυτό μου…