αιτία ελομένου. θεός αναίτιος…

 

Έ

ΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΩΡΑΙΟΤΕΡΟΥΣ ΚΑΙ ΜΕ ΜΙΑ ΕΝΝΟΙΑ και συναρπαστικότερους –με αφήγηση κινηματογραφική θα λέγαμε- μύθους της αρχαίας ελληνικής γραμματείας είναι ο περίφημος καταληκτικός μύθος της Πολιτείας, ο μύθος του Ηρός. Έχει προηγηθεί ένα ολόκληρο βιβλίο μεγάλο και πλούσιο σε νοήματα, θέσεις και άλλους μύθους και στην ουσία όλη η βιοφιλοσοφική και μυητική ματιά του Πλάτωνα της ώριμης φάσης της ζωής του. Η Πολιτεία είναι ένα αληθινό εργαστήρι φιλοσοφίας, ηθικής, πολιτικής και μεταφυσικής οντολογίας που δεν βρήκε όμοιό του ως τα σήμερα. Όσες φορές και αν το διαβάσει κανείς θα βρίσκει νέους δρόμους, νέες αναγνώσεις. Ο Πλάτων λοιπόν, κατά την αγαπημένη του συνήθεια σφραγίζει όλα όσα ειπώθηκαν με έναν μύθο. Όπως το κάνει στον Γοργία και στο Φαίδωνα. Κάποιοι μιλούν για ‘καταφυγή στο μύθο’. Καταφυγή δηλαδή σε μια υπερ-αλήθεια, μια αλήθεια πέρα από τη νοητική διαστασιολόγηση, πέρα από την ψηλάφηση του νου… έστω… προσωπικά θεωρώ ότι ο Πλάτων είναι παιδί της εποχής του πέρα από μέγας μύστης… και η εποχή του χρησιμοποιούσε το μύθο ως βιωματική και υπερ-νοητική γεφύρωση με το άχρονο και το Αγαθό. Σήμερα όλο τούτο έχει διασωθεί στο παραμύθι αλλά αυτό είναι μιας άλλης τάξης ζήτημα.

Τι είναι όμως ο μύθος του Ηρός;

Ο ανατολίτης Ηρ έχει άθελά του μια παράξενη τύχη, την τύχη του Οδυσσέα. Να επισκεφτεί δηλαδή τον κάτω κόσμο και να επιστρέψει μεταφέροντας στους ανθρώπους όσα είδε εκεί. Τρομερό και συγκλονιστικό μαζί. Ο Ηρ επιστρέφει στη ζωή 12 ημέρες μετά το θάνατό του. Διηγείται λοιπόν ότι έφθασε με άλλες ψυχές σε τόπον δαιμόνιον όπου υπήρχαν δυο χάσματα. Ανάμεσα στα χάσματα δίκαζαν δικαστές. Έστελναν τους δίκαιους πάνω και τους άδικους κάτω ενώ τον ίδιο τον άφησαν να παρατηρεί για να μεταφέρει τα πάντα στους ανθρώπους. Οι ψυχές επέστρεφαν μετά την ανταμοιβή ή την τιμωρία τους που κρατούσε 1000 χρόνια. Μετά τον καθαρμό τους, οι ψυχές έμειναν σε ένα λειμώνα 7 μέρες και την όγδοη ξεκίνησαν (Η αριθμολογία στον Πλάτωνα όπως και σε όλη την Πυθαγόρεια φιλοσοφία είναι ουσιώδης). Περπάτησαν 4 μέρες και αντίκρυσαν ένα λαμπρό φως που διαπερνούσε ως άξονας τον ουρανό και τη γη. Εκεί αντίκρυσαν το αδράχτι της Ανάγκης. Οι τρείς μοίρες, η Λάχεση, η Κλωθώ και η Άτροπος, κινούσαν τα αδράχτι ψάλλοντας τα παρόντα και τα μέλλοντα. Αναγγέλλουν στις ψυχές τη μοίρα τους λέγοντάς τους ότι υπάρχουν πολλαπλές μορφές βίου και ότι κάθε ψυχή θα πρέπει μόνη της να διαλέξει το είδος του βίου που θα ξαναζήσει. Ας δούμε εδώ το χωρίο από το τον Πλάτωνα:

Ανάγκης θυγατρός κόρης Λαχέσεως λόγος. Ψυχαί εφήμεροι, αρχή άλλης περιόδου θνητού γένους θανατηφόροι^. ουχ υμάς δαίμων λήξεται, αλλ’υμείς δαίμονα αιρήσεσθε^. πρώτος δ’ο λαχών πρώτος αιρείσθω βίον ω συνέσται εξ ανάγκης^. αρετή δε αδέσποτον, ήν τιμών και ατιμάζων πλέον και έλαττον αυτής έκαστος έξει^. αιτία ελομένου^. θεός αναίτιος…

[Της κόρης Λάχεσης, θυγατέρας της Ανάγκης είναι τούτος ο λόγος. Ψυχές της μιας ημέρας, αρχίζει για το θνητό γένος άλλος ένας κύκλος με κατάληξη το θάνατο. Δεν θα σας πάρει με κλήρο κάποιος δαίμονας, θα τον διαλέξετε εσείς το δαίμονα. Οποιανού λάχει ο πρώτος κλήρος, αυτός πρώτος να διαλέξει τη ζωή που αναγκαστικά θα ζήσει. Δεν έχει δεσπότη η αρετή. Ανάλογα αν την τιμάει κανείς ή την περιφρονεί, θα είναι και πιο μεγάλο ή πιο μικρό το μερτικό του επάνω της. Η ευθύνη είναι εκείνου που διαλέγει. Ο θεός δεν έχει ενοχή]

Πλάτων, Πολιτεία, 617e

μτφ: Ν.Μ. Σκουτερόπουλος

 

Οι ψυχές λοιπόν έκαναν με διάφορα κριτήρια την επιλογή τους και στη συνέχεια πορεύονταν προς την πεδιάδα της λήθης, έφθαναν στον ποταμό Αμέλητα, έπιναν το νερό της λησμονιάς και ξεχνούσαν όσα είχαν ζήσει στον άλλο κόσμο. Βυθίζονταν έπειτα σε ύπνο και εκσφεδονίζονταν στη γη όπου άρχιζε η νέα τους ζωή. Αυτός είναι εν περιλήψει ο μύθος αν και παρέλειψα την ωραία περιγραφή του Πλάτωνα για τα 8 ομόκεντρα ημισφαίρια που στρέφονται σε αργή κίνηση αντιστρόφως προς την κίνηση του αδραχτιού. Δεν είναι το θέμα μου εδώ αυτό. Το θέμα μου είναι αυτό το θεός αναίτιος…

Δεν προσπαθεί να κρυφτεί ο μύστης και φιλόσοφος πίσω από τους μύθους και δεν προσπαθεί να ‘απογυμνώσει’ τους θεούς από την όποια ευθύνη θα μπορούσαν να έχουν. Προσπαθεί όμως, όπως το διαβάζω εγώ τουλάχιστον, να τονίσει γι αυτό και ο μύθος κλείνει την Πολιτεία, πως ό,τι κάνουμε είναι τελικά στο χέρι μας, είναι η ευθύνη μας, ανάλογα όμως με το βαθμό επίγνωσής μας, θα προσέθετα. Ο μύστης μετράει σαν βράχος, το μικρό παιδί σαν φτερό. Δεν έχουν τον ίδιο βαθμό επίγνωσης. Ο Πλάτων δηλαδή, κλείνει ένα αριστούργημα μυστικιστικής πολιτικής και ηθικής φιλοσοφίας, όπως είναι η Πολιτεία του, με μια απλή και τρομερή μαζί υπενθύμιση: Πώς για ό,τι αποφασίσουμε αναλαμβάνουμε εμείς την ευθύνη και δεν νοείται να φορτώνουμε σε άλλους ή στο κακό μας κάρμα ή στην ρημάδα την τύχη μας τη μαύρη τις αποτυχίες ή τις αστοχίες μας. Ο… αμείλικτος Πλάτων τοποθετεί τον άνθρωπο στην κορωνίδα και τον καθιστά υπεύθυνο του βίου του. Είναι μια ριγώδης στιγμή της παγκόσμιας φιλοσοφίας που εκφεύγει οριστικά από μαγικο-θρησκευτικές δοξασίες και δεισιδαιμονίες και απολύτως υπαρξιστικά κάνει μια τεράστια τομή και χαράζει έναν άλλο δρόμο.

Και παραμένει το ίδιο αληθινός, δυνατός και ακέραιος τούτος ο στοχασμός 2500 χρόνια μετά… σε μια εποχή όπου ανεύθυνοι και υπεύθυνοι έχουν γίνει ένας πολτός και οι άνθρωποι κουτουλάνε σαν κοτόπουλα από ακηδία και αγνωσία πάνω στους τοίχους της φυλακής τους…