Κυριακή, Αυγούστου 28, 2011

Λίγες σκέψεις για το πως ο Ηράκλειτος γέννησε έναν ολοκληρωμένο Άνθρωπο…






Τελευταία το σκεφτόμουν… φέτος, έφυγαν από τούτη τη διάσταση της χονδροειδούς ύλης, τρεις άνθρωποι που, με τον ξεχωριστό του τρόπο ο καθένας, συνέβαλαν αποφασιστικά στην εσωτερική μου εργασία… ίσως και σ’αυτό που -όσο κι αν απεχθάνομαι τη λέξη-, το λέμε ‘διαμόρφωση’… λέω πως τη σιχαίνομαι αυτή τη λέξη καθώς σημαίνει και σηματοδοτεί μια σχεδόν καταληκτική θεώρηση, μια οριστική έκταση, μια συμπαγή απόδοση όσων ακόμη ρευστά μιγνύονται μέσα μας… αλλά ας μην φλυαρώ… αυτοί οι τρείς ‘αδελφοί’ μου είναι ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, ο Θανάσης Βέγγος και ο Γιάννης Βαρβέρης… Ήθελα να καταθέσω σήμερα μονάχα λίγες σκέψεις για τον Θανάση Βέγγο… και έπεται η συνέχεια… το’χω ξαναγράψει, είναι πολλά τα οφειλόμενα έτσι κι αλλιώς…

            Πάντοτε σκεφτόμουν το Θ.Β. ως ‘τον άνθρωπο της αέναης αναρρίχησης’, τον άνθρωπο της ‘άρνησης της επιστροφής’… αν ο Βέγγος στοχάζεται δεν είναι δια της στάσης αλλά δια της κίνησης. Αν ο Βέγγος καταφάσκει τη ζωή δεν είναι διά των ομιχλωδών λογισμών αλλά δια της διαρκούς και ατελεύτητης ροής… Ένας Ηρακλείτιος ηθοποιός θα τολμούσα να πω… ναι, ένας ηθοποιός και ένας άνθρωπος που ολοκλήρωσε την διαδρομή του και έγινε Άνθρωπος πολύ πριν τον ‘καταλάβουν’ οι άλλοι… γι’αυτό άλλωστε το πέτυχε, με μια μυστική συνωμοτική σχεδόν ‘συμφωνία’ με τον Χρόνο και το Θάνατο.
            Αν ο Βέγγος με διδάσκει κάτι όποτε βλέπω, ξανά και ξανά, όλες τις ταινίες του, είναι πως η ζωή δεν είναι τρέλα, δεν είναι ο ίδιος ούτε τρελός ούτε άγιος, όπως είπε κάποιος κάπου κάποτε. Η ζωή είναι αυτό που είναι, ανεξιχνίαστο, απέραντο, μυστικό και μαγικό. Και δεν υπάρχει παρά ο ένας και μοναδικός δρόμος να την προσεγγίσεις, φιλοσοφικός, εσωτερικός, εγκεφαλικός ή σαρκικός. Ο απόλυτα προσωπικός δρόμος που δεν μπορείς να μοιραστείς με κανέναν. Ευτυχώς. Τα χρέη σου προς το Άπειρο δεν θα στα πληρώσει κανείς άλλος. Για κάποιον παράξενο λόγο, οφείλεις. Και αν απολαμβάνεις κάτι περιστασιακά, μην γελιέσαι, στη γωνία σε περιμένει το χαμόγελο του εισπράκτορα.
            Τρέξε, τρέξε για τη ζωή σου!


            Ο Βέγγος που είχε πάντα ένα πένθιμο χαμόγελο και έναν χαρωπό λυγμό στη φωνή του, με τη διαδοχή από τη μια φάση στην άλλη αστραπιαία, με συγκινούσε από όταν ήμουν παιδί. Αρκούσε να τον δω για πέντε λεπτά και καθηλωνόμουν. Δεν είναι ότι πάντα γελούσα ή θλιβόμουν, είναι πως αναγνώριζα κάποιες αρμονικές της ψυχής του. Ξέρω πως όταν επρόκειτο να κλάψει, γελούσε πρώτα. Και όταν γελούσε, τα μάτια του έκλαιγαν. Και προσωπικά, τούτη η… μοναχική εξωστρέφειά του, με στοίχειωσε. Για πάντα.
            Ο Βέγγος είναι αδελφός μου. Κι ας μην τον συνάντησα ποτέ. Αν τον συναντούσα θα έμενα σιωπηλός, δεν θα ήξερα τι να του πω. Τα είπε όλα αυτός, τα μοιραστήκαμε σε κείνη τη τρομερή σκηνή στο ‘Θανάση πάρε τ’όπλο σου’, στο τέλος, που με τον ήχο της φωνής του σημαδεύει και πυροβολεί τους πάντες…


            Με τον Βέγγο περπατήσαμε πολύ και κάναμε δρόμο. Στα καλά και στα άσχημα. Μου έδωσε κάποτε το χέρι και το’χω προσωπικό σημάδι. Κείνος ο άνθρωπος που θα σου δώσει το χέρι του, σου δίνει κι ένα χαμόγελό του. Κι ένα κομμάτι απ’τη ψυχή του.
            Και δεν έχω σκοπό τούτο το χέρι να το αφήσω…

Τρίτη, Αυγούστου 23, 2011


ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΦΑΝΤΑΣΙΑΚΟ...



Ι. Φαντασία
Ποιο είναι το ίδιον του ανθρώπου; Τι είναι αυτό που μας διαφοροποιεί από τα ζώα; Επαναλαμβάνουν, εδώ και αιώνες, ότι είναι ο ορθός λόγος. Αρκεί όμως να προσέξουμε τη συμπεριφορά των άλλων γύρω μας αλλά και τη δική μας, για να αντιληφθούμε ότι αυτό δεν αληθεύει. Οι ατομικές και οι συλλογικές συμπεριφορές πολύ συχνά είναι παράλογες. Τα ζώα είναι πιο «λογικά» από εμάς' δεν σκοντάφτουν, δεν τρώνε δηλητηριώδη μανιτάρια, κάνουν αυτό που πρέπει, για να συντηρηθούν και να αναπαραχθούν.
Ποιο είναι το ίδιον του ανθρώπου; Είναι το πάθος και οι επιθυμίες; Ναι, πράγματι. (Τα ζώα από ό,τι μπορούμε να ξέρουμε δεν έχουν πάθη ούτε πραγματικές επιθυμίες' τα ζώα έχουν ένστικτα.) Τι όμως συνιστά την ιδιαιτερότητα του πάθους και των επιθυμιών; Είναι ακριβώς το γεγονός ότι το πάθος και οι επιθυμίες -ο έρωτας, η δόξα, το κάλλος, η εξουσία, ο πλούτος δεν είναι «φυσικά» αλλά φαντασιακά αντικείμενα. Η φαντασία, λοιπόν, είναι το ίδιον του ανθρώπου. Η φαντασία μάς διαφοροποιεί από τα ζώα.
Η φαντασία, ακόμη και εάν κλείσουμε τα μάτια και τα αυτιά, δεν αναχαιτίζεται. Υπάρχει πάντα μια εσωτερική ροή από εικόνες, ιδέες, αναμνήσεις, επιθυμίες, αισθήματα. Μια ροή που δεν μπορούμε να σταματήσουμε. Δεν μπορούμε καν να την ελέγξουμε, τουλάχιστον όχι πάντα. Κάποιες φορές το κατορθώνουμε, λίγο ώς πολύ, προκειμένου να σκεφτούμε λογικά και συστηματικά. Αλλά ακόμη και σ' αυτές τις περιπτώσεις, αναπάντεχες αναμνήσεις και επιθυμίες διακόπτουν τον στοχασμό μας. Η φαντασία μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο στην παραφροσύνη, στη διαστροφή, στην τερατωδία αλλά, επίσης, στην αυταπάρνηση και σε κάθε μεγαλειώδη δημιουργία....

ΙΙ. Φαντασιακό
Το ανθρώπινο ον υπάρχει μόνον ως κοινωνικό ον. Αυτό σημαίνει ότι ζει σε μια κοινωνία με θεσμούς, με νόμους, με ήθη, με έθιμα, κ.λπ. Ερώτημα: Από πού έρχονται αυτοί οι θεσμοί, οι νόμοι, τα έθιμα; Είναι αδύνατον να πούμε, όπως συχνά πίστευαν οι λαοί, ότι υπάρχει ένας δημιουργός, ένας νομοθέτης όλων αυτών. Σε μιαν ήδη θεσμισμένη κοινωνία, τα άτομα μπορούν να προτείνουν νόμους, κάποιους ιδιαίτερους νόμους. Τούτο όμως είναι δυνατόν να γίνει, επειδή υπάρχει ήδη ένα σύστημα νόμων, επειδή αυτά τα άτομα έχουν ζήσει ήδη σε μια κοινωνία με νόμους. Ένας συγγραφέας μπορεί να επινοήσει μια νέα λογοτεχνική μορφή και ένας περιθωριακός μια λέξη της αργκό. Αυτά είναι δυνατόν να γίνουν, επειδή υπάρχει ήδη η γλώσσα και η αργκό. Όμως ποιος θα μπορούσε μόνος του να δημιουργήσει εκ προοιμίου τη γλώσσα και να την επιβάλει στους υπόλοιπους; Και με ποια γλώσσα θα επικοινωνούσε; Όλα αυτά -οι νόμοι, οι θεσμοί, τα ήθη, τα έθιμα, η γλώσσα- είναι συλλογικές δημιουργίες. Προσπάθησαν να ερμηνεύσουν την καταγωγή της κοινωνίας βάσει ενός συμβολαίου (το «κοινωνικό συμβόλαιο»). Όμως ένα συμβόλαιο προϋποθέτει άτομα κοινωνικά, τα οποία γνωρίζουν τι είναι ένα τέτοιο συμβόλαιο. Προσπάθησαν επίσης να ερμηνεύσουν την καταγωγή της κοινωνίας με τους φυσικούς και τους βιολογικούς νόμους. Όμως κανένας φυσικός ή βιολογικός νόμος δεν μπορεί να ερμηνεύσει την καταγωγή των θεσμών, που είναι ένα καινούργιο φαινόμενο μέσα στο δημιουργημένο σύμπαν. Κανένας φυσικός και βιολογικός νόμος δεν απαντά στα ερωτήματα: Γιατί οι Εβραίοι δημιούργησαν τον μονοθεϊσμό; Γιατί οι Έλληνες δημιούργησαν τις δημοκρατικές πόλεις; Γιατί η Δύση δημιούργησε τον καπιταλισμό; Για να συλλάβουμε την ύπαρξη της ανθρώπινης κοινωνίας, καθώς επίσης τις αλλαγές της μέσα στον χρόνο αλλά και τις διαφορές της μέσα στον χώρο, πρέπει να δεχτούμε ότι αυτές οι ίδιες οι ανθρώπινες κοινότητας διαθέτουν μιαν χωρίς προηγούμενο δημιουργική ικανότητα. Αυτή τη δημιουργική ικανότητα μπορούμε να την ονομάσουμε: κοινωνικό φαντασιακό.
Το κοινωνικό φαντασιακό είναι η πηγή των θεσμών που ρυθμίζουν και οργανώνουν τη ζωή των ανθρώπων. Αυτό επίσης δημιουργεί κάτι πολύ σημαντικό: τις φαντασιακές κοινωνικές σημασίες.
Οι φαντασιακές κοινωνικές σημασίες καθορίζουν τις αξίες μιας κοινωνίας, δηλαδή καθορίζουν τι είναι καλό και τι κακό, τι είναι αληθές και τι ψευδές, τι είναι δίκαιο και τι άδικο. Οι φαντασιακές κοινωνικές σημασίες δίνουν νόημα στη ζωή των ατόμων και, τελικά, δίνουν νόημα ακόμη και στον θάνατο τους. Το κοινωνικό φαντασιακό δεν είναι σταθερό και αμετάβλητο. Αλλάζει. Και οι αλλαγές του δηλώνουν την ύπαρξη αλλαγών στην κοινωνία, το γεγονός δηλαδή ότι υπάρχει ιστορία της ανθρωπότητας. Το κοινωνικό φαντασιακό, άπαξ και δημιούργησε τους θεσμούς, μπορεί είτε να παραμείνει κατά κάποιον τρόπο σε λήθαργο (έτσι συμβαίνει στις πρωτόγονες, τις αρχαϊκές, τις παραδοσιακές κοινωνίες), είτε να προκαλέσει αλλαγές, λιγότερο ή περισσότερο γρήγορες (έτσι συμβαίνει στην εποχή μας, η οποία γνωρίζει έναν γρήγορο ρυθμό από ιστορικές μεταβολές, ανήκουστο στην μέχρι τώρα ιστορία της ανθρωπότητας)...


ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ 'ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΛΕΞΕΙΣ' [ΕΙΜΑΣΤΕ ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΣ]

Πέμπτη, Αυγούστου 18, 2011





Γυμνὸ σῶμα


Εἶπε:
ψηφίζω τὸ γαλάζιο.
Ἐγὼ τὸ κόκκινο.
Κι ἐγώ.
Τὸ σῶμα σου ὡραῖο
Τὸ σῶμα σου ἀπέραντο.
Χάθηκα στὸ ἀπέραντο.
Διαστολὴ τῆς νύχτας.
Διαστολὴ τοῦ σώματος.
Συστολὴ τῆς ψυχῆς.
Ὅσο ἀπομακρύνεσαι
Σὲ πλησιάζω.
Ἕνα ἄστρο
ἔκαψε τὸ σπίτι μου.
Οἱ νύχτες μὲ στενεύουν
στὴν ἀπουσία σου.
Σὲ ἀναπνέω.
Ἡ γλῶσσα μου στὸ στόμα σου
ἡ γλῶσσα σου στὸ στόμα μου-
σκοτεινὸ δάσος.
Οἱ ξυλοκόποι χάθηκαν
καὶ τὰ πουλιά.
Ὅπου βρίσκεσαι
ὑπάρχω.
Τὰ χείλη μου
περιτρέχουν τ᾿ ἀφτί σου.
Τόσο μικρὸ καὶ τρυφερὸ
πῶς χωράει
ὅλη τὴ μουσική;
Ἡδονή-
πέρα ἀπ᾿ τὴ γέννηση,
πέρα ἀπ᾿ τὸ θάνατο.
Τελικὸ κι αἰώνιο
παρόν.
Ἀγγίζω τὰ δάχτυλα
τῶν ποδιῶν σου.
Τί ἀναρίθμητος ὀ κόσμος.
Μέσα σε λίγες νύχτες
πῶς πλάθεται καὶ καταρρέει
ὅλος ὁ κόσμος;
Ἡ γλῶσσα ἐγγίζει
βαθύτερα ἀπ᾿ τὰ δάχτυλα.
Ἑνώνεται.
Τώρα
μὲ τὴ δική σου ἀναπνοὴ
ρυθμίζεται τὸ βῆμα μου
κι ὁ σφυγμός μου.
Δυὸ μῆνες ποὺ δὲ σμίξαμε.
Ἕνας αἰῶνας
κι ἐννιὰ δευτερόλεπτα.
Τί νὰ τὰ κάνω τ᾿ ἄστρα
ἀφοῦ λείπεις;
Μὲ τὸ κόκκινο τοῦ αἵματος
εἶμαι.
Εἶμαι γιὰ σένα.

Γιάννης Ρίτσος

Δευτέρα, Αυγούστου 01, 2011

Η πιο όμορφη Ελλάδα...





Πεντακάθαρη πλέον η πλατεία Συντάγματος… δεν πρέπει να έχει κανείς παράπονο τώρα, έτσι; Λαμπίκο! Τώρα πια δεν θα γινόμαστε ρεζίλι των σκυλιών στους Αμερικανούς, Άγγλους, Γάλλους, Πορτογάλους! Κι αν μάλιστα ξεκουμπιστούμε και οριστικά από τη χώρα και μείνουν, έτσι, για δείγμα, μερικές χιλιάδες να ‘εξυπηρετούν’ τους tour-operators, ακόμα καλύτερα… άλλωστε, ο βίος έχει γίνει αβίωτος πλέον…
Εδώ και ο Σουλτάνος που  κατέσφαξε τους πάντες στη Χίο, άφησε και δυο, τρεις χιλιάδες να καλλιεργούν τη μαστίχα... σοφός άνθρωπος!
Έχει δίκιο ο κος Ραγκούσης! Να σκάσουν και οι ταξιτζήδες, να κοιτάξουν να υπακούσουν, να μην αποκλείουν αεροδρόμια και λιμάνια… έτσι μας λένε στο MEGA, στη ΝΕΤ και από ραδιοφώνου… τώρα, αν έχουν κάποιο μικρό προβληματάκι επιβίωσης, δεν μας απασχολεί… από Οκτώβρη! Αντέχουν... όλοι με κοιλιές και προγούλια είναι... Καλά, δεν άκουσαν τον κύριο Γκίνη που τους προτείνει ένα μήνα τώρα να ξεσηκωθούν κατά τα Χριστούγεννα;

Τελικά, οι Έλληνες δεν είναι απαραίτητοι για την Ελλάδα… μονάχα προβλήματα δημιουργούν και… τρώνε και πολύ… ξεκουμπίδια!

μήπως ο Ξέρξης είχε δίκιο τελικά;