όταν δεν δημιουργούμε μαραζώνουμε, παρακμάζουμε και πεθαίνουμε…

 

Concentration - Antonio Grambone

 

Τ

ελευταία, με αφορμή κάποια γεγονότα, σκεφτόμουν πως αν υπάρχει μια ενδειξούλα –όχι απόδειξη πάντως- ότι είμαστε πλασμένοι από κάποιον Δημιουργό, είναι πως είμαστε κι εμείς δημιουργοί… και πως αυτό τούτο μπορεί να μην λέει σε κάποιους πολλά, όμως δεν είναι αυτονόητο… καθώς άλλωστε τίποτε δεν είναι στην ίδια τη Δημιουργία… το ότι είμαστε δημιουργοί σημαίνει αυτόματα πως όταν δεν δημιουργούμε μαραζώνουμε, παρακμάζουμε και πεθαίνουμε… σε ατομικό, συλλογικό και εθνικό ακόμα επίπεδο… δεν είναι τυχαία η παρακμή και η πτώση του ελληνιστικού κόσμου και η παράδοσή του στον άλκιμο και σφριγηλό ρωμαϊκό… δεν είναι μονάχα η στρατιωτική κατίσχυση, είναι η άρνηση να δούμε προβολικά στο χρόνο, να διανοίξουμε οδούς, δηλαδή να δημιουργήσουμε κάτι αυθεντικό… κλασικός κόσμος είναι ο κόσμος της ελληνικής τραγωδίας αλλά και του Πελοποννησιακού Μακελειού… είναι πάντως κόσμος πρωτογενούς δημιουργίας στη φιλοσοφία, στην τέχνη, στη λογοτεχνία, στις επιστήμες… μετά τους στωικούς αλλά μάλλον μετά τον Αριστοτέλη δεν έχουμε πια πρωτογενή δημιουργία, έχουμε θαυμάσια έργα που μνημονεύουν ή αντιγράφουν φόρμες ενός ένδοξου χθες…

Στη ζωή μας αυτό συμβαίνει επίσης… στις δημιουργικές μας φάσεις ανθίζουμε, φωτιζόμαστε, λαμπρυνόμαστε, ομορφαίνουμε!

Στις φάσεις μηδενικής δημιουργίας πέφτουμε, καταθλιβόμαστε, αρρωσταίνουμε, συρρικνωνόμαστε  τελικά πεθαίνουμε…

Ίσως τελικά να μην αποτελεί απλώς ένδειξη αλλά να είναι η μόνη ισχυρή απόδειξη… ερχόμαστε από ένα κόσμο Δημιουργών, από μια Ιεραρχία Έλλογων Όντων, από μια Τάξη… γι αυτό και η αταξία, η δυσαρμονία, η ένδον στάσις που έλεγε ο Πλάτων, μάς ενοχλεί, μάς… μουτζουρώνει, μάς σκοτώνει… 

 

Σκοπός; Να επιστρέψουμε εκεί κάποτε; Δεν ξέρω… ίσως να μην έχει και τόση σημασία… ίσως αυτοί οι ορίζοντες να μην είναι για το δικό μας βλέμμα… έχουμε πολλά άλλα να δούμε και κάνουμε πιο κοντά σε μας… ας το πράξουμε λοιπόν…

 

κανείς δεν βιώνει κάτι για το οποίο είναι ανάξιος…

 

Έχω μια εικόνα και θα ήθελα να την μοιραστώ παρότι σπάνια πια τον τελευταίο καιρό μου συμβαίνει. Νιώθω δηλαδή πως όταν χάνεται ένας αληθινά μεγάλος, τούτο μπορεί να συγκριθεί με το θάνατο ενός άστρου… στη θέση του αρχικά θα δημιουργηθεί αυτό που λέμε ‘μελανή οπή’ και από τα υλικά του θα γεννηθούν άλλα άστρα… λιγότερο ή περισσότερο φωτεινά… ποιος ξέρει… κάπως έτσι αισθάνομαι για τον Μίκη και την αναχώρησή του στο Μεγάλο Τίποτε που μας περιμένει όλους… ε, ίσως όχι ακριβώς Τίποτε αλλά δεν είναι της παρούσης…

Αισθάνομαι και σχεδόν σωματικά τούτη την μεγάλη απώλεια από τον ελληνικό κορμό… λες και αποκολλήθηκε ένα μεγάλο αγκωνάρι και όλο το οικοδόμημα παλεύει να κρατηθεί… και δεν έχουν απομείνει, είναι η στυφή αλήθεια και πολλά ακόμα από τούτα τα αγκωνάρια… θυμάμαι στα εφηβικά μου χρόνια να είναι θέματα συζήτησης των μεγάλων ο Μίκης, ο Μάνος, ο Γκάτσος, ο Ελύτης, ο Ρίτσος… θυμάμαι τον Χορν και τη Λαμπέτη, τη Μελίνα, τον Κατράκη και τον Μινωτή, τον Καραμανλή, τον Παπανδρέου, τον Φλωράκη… ποιον να πάρεις και ποιον να αφήσεις… μεγέθη μεγάλα, δέντρα σαν πλάτανοι με τη σκιά τους να δροσίζει όλη την Ελλάδα…

Τι απόμεινε; Ποιος; Ποιον να ακούσεις; Που να ακουμπήσεις; Σε ποιον να αναζητήσεις μια λέξη, ένα βλέμμα, ένα χαμόγελο;

Ορφανεμένοι πορευόμαστε σε άνυδρους τόπους αμορφωσιάς και ασχήμιας, τόπους άξενους, τόπους λησμοσύνης… πάλεψαν όλοι τούτοι και άλλοι πολλοί να μας σηκώσουν κάποτε στις πλάτες μα δεν υπήρξαν οι άξιοι συνεχιστές να αναλάβουν το βάρος, να πάνε την Ελλάδα πιο ψηλά, πιο πέρα… είμαστε στο γαλαξία των ‘μπιγκ μπράδερ’, των μαγερειών και των ασήμαντων ‘σελέμπριτι’ με την απέραντη τιποτολογία και ουδενολογία καθημερινή τροφή μας.

Κάποτε τραγουδούσε ο Μπιθικώτσης Άξιον Εστί και το ρίγος διέτρεχε τη ράχη όλης της Ελλάδας και του κόσμου όλου…

Σήμερα… ας μην πω τίποτε άλλο για το σήμερα… δεν μπορώ να μελαγχολώ άλλο… η Ειμαρμένη γνωρίζει, το Αχανές γνωρίζει… κανείς δεν βιώνει κάτι για το οποίο είναι ανάξιος…

Και κανείς δεν απολαμβάνει παρά μονάχα τους καρπούς του δικού του μόχθου… όποιοι κι αν είναι…

Γεια σου Μίκη… στην μεγάλη σου αγκαλιά χωρούσες όλη την Ελλάδα… ακόμα κι αυτούς που σε λοιδορούσαν… ποιος τους θυμάται όμως αυτούς;

Εσένα σε έχουν ραντίσει με αθανασία οι αιώνες…

 

 

Κι έτσι λοιπόν

Είμαστε εδώ

Ως εκ θαύματος ίσως να πεις

Και ναι, μπορείς με ασφάλεια να πεις

Φτάσαμε εδώ

 

Στις διακέντρους

Που σχηματίζουν το μεγάλο τρίγωνο

Το ισοσκελές

Το ισόπλευρο

Το μαγικό τρίγωνο της ύπαρξής μας

Και τόσες φορές στοχαστήκαμε γι’αυτά

Και γι’άλλα

Που στην πραγματικότητα δεν ξέραμε

Αλλά τα νιώθαμε κρυφά

Στα σπλάχνα μας

Τα φιλοξενήσαμε

Στα ζεστά όνειρά μας

Τα φωλιάσαμε παιχνιδιάρικα

Στις παιδικές μας χούφτες…

 

Ήταν πνοές θεών

Ήταν ανάσες άστρων

Ήταν αγγίγματα από Νύμφες

Που ζαλιστήκαμε θα πεις

Χάσαμε το μυαλό μας

 

Και ο Νους

Ο Ηλιογενής

Όσο εμείς αλητεύαμε στο άπειρο

Σαν καλλιτέχνες της ύπαρξης

Μας κοιτούσε αυστηρά

Κι όμως χαμογελούσε

φωτεινά…

Και κρυφά μας οδηγούσε

Σε όλη τη ζωή μας…

 

Εδώ

Που σμίγουν όλα τα σημεία

Το έγκεντρο

Το βαρύκεντρο

Το ορθόκεντρο

 

Και γίνονται σβώλος λάσπης

 

Και σαν από θαύμα

Μπροστά στα σάρκινα μάτια μας

 

Ζεστή ανάσα πνέει από ψηλά

Και Χέρια του Όντος

Την μορφώνουν

σε έναν ακόμα από εμάς…

 

 

Φαντασία και Φαντασιακό...

 

Φαντασία

Ποιο είναι το ίδιον του ανθρώπου; Τι είναι αυτό που μας διαφοροποιεί από τα ζώα; Επαναλαμβάνουν, εδώ και αιώνες, ότι είναι ο ορθός λόγος. Αρκεί όμως να προσέξουμε τη συμπεριφορά των άλλων γύρω μας αλλά και τη δική μας, για να αντιληφθούμε ότι αυτό δεν αληθεύει. Οι ατομικές και οι συλλογικές συμπεριφορές πολύ συχνά είναι παράλογες. Τα ζώα είναι πιο «λογικά» από εμάς' δεν σκοντάφτουν, δεν τρώνε δηλητηριώδη μανιτάρια, κάνουν αυτό που πρέπει, για να συντηρηθούν και να αναπαραχθούν.

Ποιο είναι το ίδιον του ανθρώπου; Είναι το πάθος και οι επιθυμίες; Ναι, πράγματι. (Τα ζώα από ό,τι μπορούμε να ξέρουμε δεν έχουν πάθη ούτε πραγματικές επιθυμίες' τα ζώα έχουν ένστικτα.) Τι όμως συνιστά την ιδιαιτερότητα του πάθους και των επιθυμιών; Είναι ακριβώς το γεγονός ότι το πάθος και οι επιθυμίες -ο έρωτας, η δόξα, το κάλλος, η εξουσία, ο πλούτος δεν είναι «φυσικά» αλλά φαντασιακά αντικείμενα. Η φαντασία, λοιπόν, είναι το ίδιον του ανθρώπου. Η φαντασία μάς διαφοροποιεί από τα ζώα.

Η φαντασία, ακόμη και εάν κλείσουμε τα μάτια και τα αυτιά, δεν αναχαιτίζεται. Υπάρχει πάντα μια εσωτερική ροή από εικόνες, ιδέες, αναμνήσεις, επιθυμίες, αισθήματα. Μια ροή που δεν μπορούμε να σταματήσουμε. Δεν μπορούμε καν να την ελέγξουμε, τουλάχιστον όχι πάντα. Κάποιες φορές το κατορθώνουμε, λίγο ώς πολύ, προκειμένου να σκεφτούμε λογικά και συστηματικά. Αλλά ακόμη και σ' αυτές τις περιπτώσεις, αναπάντεχες αναμνήσεις και επιθυμίες διακόπτουν τον στοχασμό μας. Η φαντασία μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο στην παραφροσύνη, στη διαστροφή, στην τερατωδία αλλά, επίσης, στην αυταπάρνηση και σε κάθε μεγαλειώδη δημιουργία....

Φαντασιακό

Το ανθρώπινο ον υπάρχει μόνον ως κοινωνικό ον. Αυτό σημαίνει ότι ζει σε μια κοινωνία με θεσμούς, με νόμους, με ήθη, με έθιμα, κ.λπ. Ερώτημα: Από πού έρχονται αυτοί οι θεσμοί, οι νόμοι, τα έθιμα; Είναι αδύνατον να πούμε, όπως συχνά πίστευαν οι λαοί, ότι υπάρχει ένας δημιουργός, ένας νομοθέτης όλων αυτών. Σε μιαν ήδη θεσμισμένη κοινωνία, τα άτομα μπορούν να προτείνουν νόμους, κάποιους ιδιαίτερους νόμους. Τούτο όμως είναι δυνατόν να γίνει, επειδή υπάρχει ήδη ένα σύστημα νόμων, επειδή αυτά τα άτομα έχουν ζήσει ήδη σε μια κοινωνία με νόμους. Ένας συγγραφέας μπορεί να επινοήσει μια νέα λογοτεχνική μορφή και ένας περιθωριακός μια λέξη της αργκό. Αυτά είναι δυνατόν να γίνουν, επειδή υπάρχει ήδη η γλώσσα και η αργκό. Όμως ποιος θα μπορούσε μόνος του να δημιουργήσει εκ προοιμίου τη γλώσσα και να την επιβάλει στους υπόλοιπους; Και με ποια γλώσσα θα επικοινωνούσε; Όλα αυτά -οι νόμοι, οι θεσμοί, τα ήθη, τα έθιμα, η γλώσσα- είναι συλλογικές δημιουργίες. Προσπάθησαν να ερμηνεύσουν την καταγωγή της κοινωνίας βάσει ενός συμβολαίου (το «κοινωνικό συμβόλαιο»). Όμως ένα συμβόλαιο προϋποθέτει άτομα κοινωνικά, τα οποία γνωρίζουν τι είναι ένα τέτοιο συμβόλαιο. Προσπάθησαν επίσης να ερμηνεύσουν την καταγωγή της κοινωνίας με τους φυσικούς και τους βιολογικούς νόμους. Όμως κανένας φυσικός ή βιολογικός νόμος δεν μπορεί να ερμηνεύσει την καταγωγή των θεσμών, που είναι ένα καινούργιο φαινόμενο μέσα στο δημιουργημένο σύμπαν. Κανένας φυσικός και βιολογικός νόμος δεν απαντά στα ερωτήματα: Γιατί οι Εβραίοι δημιούργησαν τον μονοθεϊσμό; Γιατί οι Έλληνες δημιούργησαν τις δημοκρατικές πόλεις; Γιατί η Δύση δημιούργησε τον καπιταλισμό; Για να συλλάβουμε την ύπαρξη της ανθρώπινης κοινωνίας, καθώς επίσης τις αλλαγές της μέσα στον χρόνο αλλά και τις διαφορές της μέσα στον χώρο, πρέπει να δεχτούμε ότι αυτές οι ίδιες οι ανθρώπινες κοινότητας διαθέτουν μιαν χωρίς προηγούμενο δημιουργική ικανότητα. Αυτή τη δημιουργική ικανότητα μπορούμε να την ονομάσουμε: κοινωνικό φαντασιακό.

Το κοινωνικό φαντασιακό είναι η πηγή των θεσμών που ρυθμίζουν και οργανώνουν τη ζωή των ανθρώπων. Αυτό επίσης δημιουργεί κάτι πολύ σημαντικό: τις φαντασιακές κοινωνικές σημασίες.

Οι φαντασιακές κοινωνικές σημασίες καθορίζουν τις αξίες μιας κοινωνίας, δηλαδή καθορίζουν τι είναι καλό και τι κακό, τι είναι αληθές και τι ψευδές, τι είναι δίκαιο και τι άδικο. Οι φαντασιακές κοινωνικές σημασίες δίνουν νόημα στη ζωή των ατόμων και, τελικά, δίνουν νόημα ακόμη και στον θάνατο τους. Το κοινωνικό φαντασιακό δεν είναι σταθερό και αμετάβλητο. Αλλάζει. Και οι αλλαγές του δηλώνουν την ύπαρξη αλλαγών στην κοινωνία, το γεγονός δηλαδή ότι υπάρχει ιστορία της ανθρωπότητας. Το κοινωνικό φαντασιακό, άπαξ και δημιούργησε τους θεσμούς, μπορεί είτε να παραμείνει κατά κάποιον τρόπο σε λήθαργο (έτσι συμβαίνει στις πρωτόγονες, τις αρχαϊκές, τις παραδοσιακές κοινωνίες), είτε να προκαλέσει αλλαγές, λιγότερο ή περισσότερο γρήγορες (έτσι συμβαίνει στην εποχή μας, η οποία γνωρίζει έναν γρήγορο ρυθμό από ιστορικές μεταβολές, ανήκουστο στην μέχρι τώρα ιστορία της ανθρωπότητας)...

Κορνήλιος Καστοριάδης, 'ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΛΕΞΕΙΣ' [ΕΙΜΑΣΤΕ ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΣ] [απόσπασμα]

φαύλως και παρά φύσιν έχειν…

 

Υπήρχε άραγε αναγκαιότητα για τον Αριστοτέλη να προσανατολίσει το αναλυτικό του σκόπευτρο στην διάκριση φυσιολογικών και μη ανθρώπων; Ανθρώπων που εξουσιάζει η ψυχή το σώμα και εκείνων που είναι υπόδουλοι στις ηδονές και στα πάθη τους;

Μπορούν άραγε όσοι είναι μοχθηροί και φαύλοι να συστήσουν μια αρμονική πολιτεία; Και μπορούν οι μη φαύλοι να συγκατοικούν με τους φαύλους; Και τότε τι γίνεται; Γίνονται οι φαύλοι συνετοί ή οι συνετοί φαύλοι;

Τι ρωτώ κι εγώ εν έτει 2021…

 

[…το δε ζώον πρώτον συνέστηκεν εκ ψυχής και σώματος, ών το μεν άρχον εστί φύσει το δ’αρχόμενον, δει δε σκοπείν εν τοις κατά φύσιν έχουσι μάλλον το φύσει, και μη εν τοις διεφθαρμένοις^. διό και τον βέλτιστα διακείμενον και κατά σώμα και κατά ψυχήν άνθρωπον θεωρητέον, εν ώ τούτο δήλον^. των γαρ μοχθηρών ή μοχθηρώς εχόντων δόξειεν αν άρχειν πολλάκις το σώμα της ψυχής δια το φαύλως και παρά φύσιν έχειν…]

Αριστοτέλης, Πολιτικά Α΄, 1254b

 

Πρώτα πρώτα κάθε ζωντανό πλάσμα αποτελείται από την ψυχή και το σώμα, η ψυχή εξουσιάζει ενώ το σώμα εξουσιάζεται. Το φαινόμενο τούτο πρέπει να το εξετάσουμε στους φυσιολογικούς ανθρώπους και όχι στους διεφθαρμένους. Γι’ αυτό και πρέπει να  εξετάσουμε τον άνθρωπο που βρίσκεται στην καλύτερη σωματική και ψυχική κατάσταση, επειδή σε αυτόν γίνεται φανερό. Στους μοχθηρούς ή όσους τείνουν προς τη μοχθηρία πολλές φορές μπορεί να φανεί πως το σώμα εξουσιάζει την ψυχή, επειδή είναι φαύλοι και όχι φυσιολογικοί…

Δάκρυα - πέτρες

 

Έμεινε η αγάπη όλη να μετράει ώρες και μήνες και χρόνια…

τρία χρόνια… ψέματα…

Όλα είναι ψέματα…

 

Μα κι αν ήταν κάποτε αλήθεια

Ότι υπήρξαμε, ότι μεγαλώσαμε, ότι γεράσαμε μαζί

Δεν το αποδέχομαι

Δεν το πιστεύω

Το αρνούμαι…

 

Έμεινε η αγάπη καλέ μου

Να μαζεύει σαν βοτσαλάκια τις ώρες

τις μέρες

τους μήνες

να φτιάχνει στοίβες όμορφες

πυραμιδούλες από αιώνιες στιγμές

και δάκρυα που κρυσταλλώθηκαν

κι έγιναν πέτρες

 

και ο χρόνος σαν άτακτο παιδί

ρίχνει κλωτσιές στο βουναλάκι

και σκορπίζει χαιρέκακα όλες μου τις πέτρες

 

και ξεκινάω να τα μαζεύω πάλι απ’την αρχή

ένα ένα όλα τούτα τα δάκρυα-στιγμές 

κρυσταλλωμένης αιωνιότητας

 

και να τα φτιάχνω όπως ήταν πριν…