THE WHO

"The Dirty Jobs"

I am a man who looks after the pigs

Usually I get along okay.

I am man who reveals all he digs,

Should be more careful what I say.

I'm getting put down,

I'm getting pushed round,

I'm being beaten every day.

My life's fading,

But things are changing,

I'm not gonna sit and weep again.

I am man who drives a local bus

I take miners to work, but the pits all closed today.

It's easy to see that you are one of us.

Ain't it funny how we all seem to look the same?

- - - - - - - - - -

Στη γειτονιά υπάρχει κι ένα γωνιακό μαγαζάκι, απ’αυτά τα γνωστά σε όλη την ελληνική επικράτεια… μια σταλιά που τις περισσότερες φορές είναι ψιλικατζίδικο και το συντηρεί με νύχια και με δόντια και με άπειρες ώρες στη βάρδια κάποιος συνταξιούχος ή κάποια κυρία –πολλές φορές συντροφιά με ένα σκύλο ή ένα ωδικό πτηνό… νομίζω δεν υπάρχουν τρυφερές αναμνήσεις οιουδήποτε ανθρώπου της πόλης που να μην είναι συνδεδεμένες και με κάποιο τέτοιο χώρο… άλλωστε, τα γλυκά, οι σοκολάτες, τα ‘απαγορευμένα’ τσιπς ή άλλα τινα είναι τα ‘ιερά φετίχ’ που μπορούσες να βρεις σε αυτά τα μικρά μαγαζάκια και που συνωμοτικά μερικές φορές η ‘κυρούλα’ ή ο ‘κυρ Παναγιώτης’ σου ‘φύλαγε’ για να τα προμηθευτείς με πρώτη ευκαιρία… μάλιστα, ωραία και καλά όλα αυτά…

Μόνο που το συγκεκριμένο ψιλικατζίδικο για το οποίο σας απασχολώ σήμερα δεν είχε τη τύχη να ανθοφορήσει με την φροντίδα κανενός ενοικιαστή – μικροεπιχειρηματία… καλά ως εδώ, τίποτε πρωτότυπο… άλλωστε, αυτά τα μαγαζιά – τρύπες, εκατομμύρια σε όλη την Ελλάδα, αλλάζουν χέρια πολύ συχνά… Αλλά όχι και να περνάω από μπροστά και να διαβάζω σε ανηρτημένες σελίδες στη βιτρίνα…

ΤΟ ΜΑΓΑΖΙ ΕΚΛΕΙΣΕ!!

ΚΑΝΑΤΕ ΚΙ ΕΣΕΙΣ Ο,ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΣΑΤΕ ΓΙ’ΑΥΤΟ. ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΏ!

Μάλιστα, μάλιστα… Ο κύριος αυτός, που είχε την φαεινή ιδέα να γίνει από τεμπέλης – επιχειρηματίας, είχε επίσης ‘φροντίσει’ ώστε να έχει αθρόα την πελατεία στο μαγαζί του… πως; είχε πάντοτε μια μουσούδα μέχρι το πάτωμα, του έλεγες καλημέρα και σε κοιτούσε παράξενα –αναρωτιόσουν αν θα σου έχωνε και καμιά γροθιά-, χρέωνε τα πάντα στη διπλή ή και τριπλή τιμή και … ας μη συνεχίσω το θάψιμο… κάποια στιγμή με είχε σταματήσει στο δρόμο και με ρώτησε με ύφος ανακριτή της Ασφάλειας ‘γιατί δεν ψωνίζεις από μένα Αντώνη; Έχεις κανένα πρόβλημα;’ Και τα μάτια του πετούσαν φλόγες! Όταν του απάντησα ότι πάμπολλες φορές τον είχα στηρίξει αλλά κάθε φορά που έμπαινα να ψωνίσω κάποια χρειώδη έλεγχα αν έχω κόψει και το τσεκ από την Τράπεζα, με αντιμετώπισε λες και του σκότωσα τον πατέρα. Τον αποκάλεσα ‘απαράδεκτο’ –νομίζω πως ήμουν ευγενέστατος - και από τότε κόψαμε και τις όποιες καλημέρες.

                Και σήμερα βλέπω το ‘μάλωμα’ του καταστηματάρχου προς τους πελάτες… Έλα … στον τόπο σου δηλαδή!

μια κοινωνία, όπου η εργασία θα γινόταν παιχνίδι...

ΧΕΡΜΠΕΡΤ ΜΑΡΚΟΥΖΕ

ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Herbert Marcuse, Psychoanalyse und Politik, Europäische

Verlagsanstalt Frankfurt Europa Verlag Wien

Εκδόσεις ΗΡΙΔΑΝΟΣ, Αθήνα 1971

Σειρά: Κριτικές Σπουδές στη Φιλοσοφία

Μετάφραση: ΗΡΩΣ ΛΑΜΠΡΟΥ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΥΤΟΠΙΑΣ

Θ' αρχίσω εν πρώτοις με μια κοινοτοπία· εννοώ με τούτη: σήμερα, κάθε μορφή του βιόκοσμου¹ κάθε μεταβολή του τεχνικού και του φυσικού περιβάλλοντος, είναι μια πραγματική δυνατότητα, και ο «τόπος» της βρίσκεται μέσα στην ιστορία. Μπορούμε σήμερα να κάνουμε τον κόσμο κόλαση - κατά κει βαδίζουμε άλλωστε, όπως γνωρίζετε. Μπορούμε όμως να τον μεταβάλουμε και στο αντίθετό της. Αυτό το τέλος της ουτοπίας, δηλαδή την αναίρεση των ιδεών και των θεωριών εκείνων, που μεταχειρίστηκαν τη λέξη «ουτοπία», για να καταγγείλουν ορισμένες ιστορικο-κοινωνικές δυνατότητες, μπορούμε σήμερα να το αντιληφθούμε επίσης και σαν «τέλος της ιστορίας· για τον εξής πολύ συγκεκριμένο λόγο, ότι δεν είναι δυνατόν πια σήμερα να φανταστούμε τις νέες δυνατότητες μιας ανθρώπινης κοινωνίας σαν προέκταση των παλιών μέσα στην ίδια ιστορική συνοχή· προϋποθέτουν απεναντίας ρήξη της ιστορικής συνεχείας, δηλαδή την ποιοτική εκείνη διαφορά μεταξύ ελεύθερης κοινωνίας και των ανελεύθερων κοινωνιών, που, κατά τον Μαρξ, μας επιτρέπει πράγματι να θεωρήσουμε την ως τα σήμερα ιστορία σαν «προϊστορία» της ανθρωπότητας.

Πιστεύω, εν τούτοις, ότι κι αυτός ακόμη ο Μαρξ ήταν πάρα πολύ προσκολλημένος στην ιδέα της αδιάκοπης προόδου, ότι κι αυτή του επίσης η ιδέα του σοσιαλισμού ίσως να μην παρουσιάζει ακόμη, ή να μην παρουσιάζει πια εκείνη την «καθορισμένη άρνηση» του κεφαλαιοκρατισμού που έπρεπε να παρουσιάσει. Έτσι, η έννοια «τέλος της ουτοπίας» μάς αναγκάζει να συζητήσουμε, τουλάχιστο, ένα νέον ορισμό του σοσιαλισμού, και μάλιστα ν' αναρωτηθούμε πρώτα, μήπως ορισμένα κρίσιμα σημεία της μαρξικής θεωρίας του σοσιαλισμού αναφέρονται σ' ένα στάδιο της εξέλιξης των παραγωγικών δυνάμεων, που έχει πια ξεπεραστεί. Αυτό, κατά τη γνώμη μου, φαίνεται καθαρότατα σ' εκείνη την περίφημη διάκριση ανάμεσα στο βασίλειο της ελευθερίας αφ' ενός και στο κράτος της ανάγκης αφ' ετέρου. Κατά τη διάκριση αυτή, δεν μπορούμε να διανοηθούμε το βασίλειο της ελευθερίας, παρά μόνο πέρα κι έξω από το κράτος της ανάγκης, και μόνο εκεί μπορεί να υπάρξει. Ο διαχωρισμός όμως αυτός υποδηλώνει, ότι το κράτος της ανάγκης παραμένει πάντοτε κράτος ανάγκης, με την έννοια της αλλοτριωμένης εργασίας. Επομένως, όπως λέει κι ο Μαρξ, το μόνο, που μπορεί να συμβεί σ' αυτό το χώρο, είναι να οργανωθεί όσο το δυνατόν πιο έλλογα και να μειωθεί στο ελάχιστο δυνατό όριο η εργασία αλλά, θα εξακολουθεί να είναι πάντοτε ανελεύθερη εργασία μέσα στο κράτος της ανάγκης και προς όφελός του. Προσωπικά, πιστεύω, ότι μια από τις νέες δυνατότητες, που δείχνει την ποιοτική διαφορά μεταξύ της ελεύθερης κοινωνίας και της ανελεύθερης, έγκειται ακριβώς σε τούτο: ν' αφήσει ν'αναφανεί το βασίλειο της ελευθερίας μέσα στο κράτος της ανάγκης, να εκδηλωθεί μέσα στην ίδια την εργασία, κι όχι μόνο πέρα από την (αναγκαία) εργασία. Διατυπώνοντας κατά τρόπο προκλητικό αυτή τη θεωρητική ιδέα, θα έλεγα: πρέπει ν' αντιμετωπίσουμε επίσης και τη δυνατότητα μιας πορείας του σοσιαλισμού από την «επιστήμη στην ουτοπία» κι όχι μόνο από την «ουτοπία στην επιστήμη».²

Η ουτοπία είναι έννοια ιστορική· αναφέρεται σ' ορισμένα σχέδια κοινωνικής αναμόρφωσης, που θεωρούνται απραγματοποίητα. Απραγματοποίητα, για ποιους λόγους; Συνήθως, όταν μιλούν για ουτοπία, εννοούν ότι δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί το σχέδιο μιας νέας κοινωνίας, επειδή οι υποκειμενικοί και αντικειμενικοί παράγοντες μιας δεδομένης κοινωνικής κατάστασης αντιτάσσονται στη μετατροπή της - και λέγεται τότε ότι «η κατάσταση δεν είναι ώριμη». Παράδειγμα: τα κομμουνιστικά σχέδια κατά τη Γαλλική Επανάσταση. Ή, ίσως σήμερα: ο σοσιαλισμός στις προηγμένες κεφαλαιοκρατικές χώρες. Και τα δύο είναι παραδείγματα που αναφέρονται στην πραγματική ή την υποθετική απουσία των υποκειμενικών και αντικειμενικών παραγόντων, που καθιστούν αδύνατη μια πραγματοποίηση. Μπορεί, όμως, επίσης να θεωρείται απραγματοποίητο το σχέδιο μιας κοινωνικής μεταβολής, επειδή αντίκειται σ' ορισμένους επιστημονικά εδραιωμένους νόμους - βιολογικούς νόμους, φυσικούς νόμους κτλ. όπως, παραδείγματος χάριν, η πανάρχαια ιδέα της αιωνίας νεότητας του ανθρώπου, ή η ιδέα της επιστροφής σε μια υποτιθέμενη χρυσή εποχή. Πιστεύω, ότι μόνο σ' αυτή την περίπτωση μπορούμε να μιλάμε για ουτοπία, όταν δηλαδή ένα σχέδιο κοινωνικής μεταβολής αντίκειται σε πραγματικούς φυσικούς νόμους. Μόνο ένα τέτοιο σχέδιο είναι - με την αυστηρή σημασία του όρου - ουτοπικό, δηλαδή εξωιστορικό - παρ' όλο που κι αυτό το «εξωιστορικό» έχει και το ιστορικό του όριο.

Τα σχέδια της πρώτης ομάδας - τα θεωρούμενα ανέφικτα λόγω απουσίας των υποκειμενικών ή αντικειμενικών συντελεστών – μπορεί κανείς, στην καλύτερη περίπτωση, να τα χαρακτηρίσει μόνο ως «προσωρινώς» απραγματοποίητα. Αλλά, για να αποφανθεί, να σταθμίσει, κατά πόσο είναι τωόντι απραγματοποίητα, δεν επαρκούν παραδείγματος χάριν τα κριτήρια του Καρλ Μαννχάιμ³· πρώτον, για τον απλούστατο λόγο, επειδή το «απραγματοποίητο» φαίνεται πάντοτε μόνον εκ των υστέρων. Και δεν είναι βέβαια απορίας άξιον, ότι χαρακτηρίζει κανείς ως απραγματοποίητο ένα σχέδιο κοινωνικής μεταβολής, επειδή δεν πραγματοποιήθηκε στην ιστορία. Δεύτερον όμως, τα κριτήρια του ανέφικτου που διατυπώνει ο Καρλ Μαννχάιμ, είναι και κατά τούτο ακατάλληλα, επειδή ενδέχεται, κάλλιστα, να παρεμποδίζεται η πραγμάτωση ενός επαναστατικού σχεδίου, από αντίρροπες δυνάμεις και αντιδραστικά κινήματα, που μπορούν να εξουδετερωθούν - και που εξουδετερώνονται - ακριβώς κατά τη διάρκεια της επανάστασης. Εξ ου και είναι αμφισβητήσιμο, αν μπορεί ν' αντιτάσσει κανείς στην πραγματοποίηση της επανάστασης την απουσία ορισμένων υποκειμενικών και αντικειμενικών συντελεστών. Ιδίως - και αυτό είναι το ζήτημα, που μας απασχολεί εδώ σήμερα - επειδή η αδυναμία να προσδιορίσουμε, ποια είναι η επαναστατική τάξη στις τεχνικά υπερεξελιγμένες χώρες, δε σημαίνει ότι ο μαρξισμός είναι πια ουτοπία. Οι κοινωνικοί φορείς της επανάστασης - κι αυτό είναι ορθόδοξος Μαρξ - μορφώνονται πρώτο μέσα στην ίδια την επαναστατική διαδικασία, και δεν μπορείς να υπολογίζεις σε μια κατάσταση, όπου βρίσκονται πρόχειρες «ετοιμοπαράδοτες», τρόπον τινά, οι επαναστατικές δυνάμεις, όταν αρχίζει η επαναστατική κίνηση. Αλλ' υπάρχει ένα κατά τη γνώμη μου ορθό κριτήριο για να σταθμίσουμε, αν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί η επανάσταση: όταν είναι τεχνικά διαθέσιμες παρούσες οι υλικές και πνευματικές δυνάμεις, που μπορούν να την απεργαστούν, κι ας παρεμποδίζεται η έλλογη χρησιμοποίησή τους από την υφισταμένη οργάνωση των παραγωγικών δυνάμεων. Και απ' αυτή τη σκοπιά, πιστεύω, ότι μπορούμε πράγματι να μιλάμε σήμερα για το τέλος της ουτοπίας. Όλες οι υλικές και διανοητικές δυνάμεις, που μπορούν να δραστηριοποιηθούν για την πραγμάτωση μιας ελεύθερης κοινωνίας, είναι εδώ, παρούσες. Το γεγονός, ότι δεν δραστηριοποιούνται, οφείλεται στην ολοκληρωτική επιστράτευση της κατεστημένης κοινωνίας εναντίον των ίδιων της των απελευθερωτικών δυνατοτήτων. Αλλ' η κατάσταση αυτή δε μεταβάλλει κατά κανένα τρόπο την ιδέα της επανάστασης σε ουτοπία.

Είναι δυνατόν - από την οπτική γωνία που υπέδειξα - να εξαλειφθεί η φτώχεια και η δυστυχία· είναι δυνατόν, να καταργηθεί η αλλοτριωμένη εργασία· είναι δυνατόν να καταργηθεί αυτό που ονόμασα «υπερ- καταπίεση»⁴. Πιστεύω, πως στα σημεία αυτά είμαστε σχετικώς σύμφωνοι· κάτι χειρότερο μάλιστα: ακόμη και οι αντίπαλοί μας συμφωνούν επ' αυτών μαζί μας. Δεν υπάρχει σήμερα, ακόμη και στην αστική οικονομία, σοβαρός επιστήμων ή ερευνητής, που ν' αρνηθεί, ότι με τις σύγχρονες τεχνικές παραγωγικές δυνάμεις, τόσο τις υλικές, όσο και τις διανοητικές, είναι δυνατόν να εξαλειφθεί η πείνα και η εξαθλίωση· κι ότι αυτό που συμβαίνει σήμερα, οφείλεται στην οικουμενική πολιτική μιας καταπιεστικής κοινωνίας. Όμως, παρ' όλο που στο σημείο αυτό είμαστε σύμφωνοι, δεν διακρίνουμε ακόμη αρκετά σαφώς, τι ακριβώς υποδηλώνει αυτή η τεχνικώς δυνατή κατάργηση της φτώχειας, της κακομοιριάς, και της αλλοτριωμένης εργασίας. Πράγματι, τις ιστορικές αυτές δυνατότητες θα πρέπει εφεξής να τις συλλογιστούμε σύμφωνα με μορφές που να προοιωνίζουν τη ρήξη μάλλον παρά τη συνέχεια με την περασμένη ιστορία, την άρνηση μάλλον παρά τη θετική όψη, τη διαφορά μάλλον παρά την πρόοδο· με άλλα λόγια: τη μεταμόρφωση, την απελευθέρωση μιας βιολογικής διάστασης της ανθρώπινης ύπαρξης, δώθε από την υλική βάση: τη μεταμόρφωση, το μεταβολισμό των ανθρώπινων αναγκών.

Αυτό που κρίνεται στον αγώνα σήμερα είναι η ιδέα μιας νέας ανθρωπολογίας, όχι μόνο σαν θεωρία, αλλά και σαν υπαρξιακός τρόπος, σαν ύφος ζωής. Σκοπός είναι να βλαστήσει και ν' αναπτυχθεί μια ζωτική ανάγκη, μια ορμή προς ελευθερία· και συγχρόνως ν' αναπτυχθούν και οι ζωτικές ανάγκες της ελευθερίας - μιας ελευθερίας μάλιστα που δε θα βασίζεται στην έλλειψη, τη στέρηση και την αναγκαιότητα της αλλοτριωμένης εργασίας, ούτε θα περιορίζεται απ' αυτές. Έτσι μας παρουσιάζεται σαν βιολογικώς απαραίτητο, να αναπτυχθούν ανθρώπινες ανάγκες ποιοτικά διάφορες, ανάγκες νέες με την αυστηρά βιολογική έννοια. Γιατί σαν ζωτική αναγκαία ορμή, η ανάγκη της ελευθερίας δεν υπάρχει ή δεν υπάρχει πια σ' ένα μεγάλο μέρος του ισοπεδωμένου πληθυσμού των ανεπτυγμένων χωρών της κεφαλαιοκρατίας. Γιατί, στις αναπτυγμένες χώρες της κεφαλαιοκρατίας, το μεγάλο μέρος του ισοπεδωμένου πληθυσμού δεν αισθάνεται, ή δεν αισθάνεται πια την ανάγκη της ελευθερίας σαν ζωτική αναγκαία ορμή. Σε συνάρτηση με τις ζωτικές αυτές ανάγκες η νέα ανθρωπολογία θα πρέπει να συνεπάγεται επίσης και τη γένεση μιας νέας ηθικής, που θα είναι κληρονόμος μαζί και άρνηση της ιουδαιο-χριστιανικής ηθικής, που διέπει κατά μέγα μέρος το δυτικό πολιτισμό. Γιατί, ακριβώς η συνέχεια των αναγκών, που αναπτύχθηκαν και ικανοποιήθηκαν μέσα σε μια καταπιεστική κοινωνία, είναι ακριβώς εκείνη που αναπαράγει ολοένα την καταπιεστική κοινωνία μέσα στα ίδια τα άτομα. Τα άτομα αναπαράγουν στις ίδιες τους τις ανάγκες την καταδυναστευτική κοινωνία, ακόμη και μέσα και πέρα από την επανάσταση, κι αυτή ακριβώς η συνέχεια των καταπιεστικών αναγκών είναι που έχει ως τα τώρα εμποδίσει το άλμα από την ποσότητα στην ποιότητα μιας ελεύθερης κοινωνίας. Η ιδέα αυτή υποδηλώνει, ότι οι ανθρώπινες ανάγκες έχουν ιστορικό χαρακτήρα. Πέρα από τη ζωικότητα, όλες οι ανθρώπινες ανάγκες - συμπεριλαμβανομένης και της γενετήσιας (της σεξουαλικότητας) είναι ιστορικά καθορισμένες και ιστορικά μετατρέψιμες. Και η ρήξη με τη συνέχεια των αναγκών, που ενέχουν ήδη μέσα τους την καταπίεση, το άλμα στην ποιοτική διαφορά, δεν είναι κανένα μύθευμα, αλλά ενυπάρχει μέσα στην ίδια την εξέλιξη των παραγωγικών δυνάμεων. Η ανάπτυξη αυτή των παραγωγικών δυνάμεων έχει φτάσει σήμερα σ' ένα επίπεδο, που απαιτεί την αφύπνιση νέων ζωτικών αναγκών, για να μπορέσει ν' ανταποκριθεί στις ίδιες της τις δυνατότητες.

Ποιες είναι αυτές οι τάσεις των παραγωγικών δυνάμεων, που καθιστούν δυνατό το πηδημα από την ποσότητα στην ποιότητα; Πριν απ' όλα η τεχνολόγηση της κυριαρχίας. Η προοδευτική μείωση της φυσικής (σωματικής) εργατικής δύναμης μέσα στην διαδικασία της παραγωγής, της υλικής διαδικασίας της παραγωγής. Καθώς η υλική εργασία υποκαθίσταται όλο και περισσότερο από μια εγκεφαλική, νευρική, εργασία - η κοινωνικά απαραίτητη εργασία συγκεντρώνεται στην τάξη των τεχνικών, των επιστημόνων, των μηχανικών - προοιωνίζοντας έτσι τη δυνατότητα απελευθέρωσης από την αλλοτριωμένη εργασία. Βλέπετε, πρόκειται, φυσικά, για τάσεις μόνο· αλλ' οι τάσεις αυτές εκπηγάζουν μέσ' από την ίδια την εξέλιξη της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας και είναι απαραίτητες για τη συντήρησή τους. Αν η κεφαλαιοκρατία δεν κατορθώσει να εκμεταλλευθεί τις νέες αυτές δυνατότητες των παραγωγικών δυνάμεων και της οργάνωσής τους, πέφτει η παραγωγικότητα της εργασίας κάτω από το επίπεδο, που απαιτεί το ποσοστό του κέρδους. Και αν η κεφαλαιοκρατία ανταποκριθεί σ' αυτή την απαίτηση κ' εξακολουθήσει να οδεύει ανενδοίαστα προς την αυτομάτιση, τότε προσκρούει στα ίδια της τα εσωτερικά όρια: οι πηγές της υπεραξίας, που εξασφαλίζουν τη συντήρηση της εμπορικής κοινωνίας (Tauschgesellschaft: κοινωνία των συναλλαγών) στερεύουν. Όπως το είχε ήδη εξηγήσει ο Μαρξ στις «Σημειώσεις για την κριτική της πολιτικής οικονομίας», στα «Σχεδιαγράμματα», η ολοκληρωμένη αυτομάτιση της κοινωνικά απαραίτητης εργασίας δε συμβιβάζεται με τη διατήρηση της κεφαλαιοκρατίας. Ο όρος αυτομάτιση δηλώνει συνθηματικά την τάση εκείνη, που πάει ν' αποδεσμεύσει προοδευτικά την αναγκαία φυσική εργασία - την αλλοτριωμένη εργασία - από την υλική διαδικασία της παραγωγής. Η τάση αυτή οδηγεί πια – και τώρα φτάνω πράγματι, στις «ουτοπικές» δυνατότητες· θα πρέπει να τις αντιμετωπίσουμε, για να δούμε, στ' αλήθεια, «υπέρ τίνος νυν ο αγών» - η τάση αυτή οδηγεί σ' ένα ολικό πείραμα στο επίπεδο της κοινωνίας ολόκληρης. Εξαλείφοντας ριζικά τη φτώχεια, η τάση αυτή θα εξελισσόταν σε παχνίδι, σε «παιδιά»⁵· θα κινούσε τον άνθρωπο να παίξει με τις δυνατότητες της ανθρώπινης και της εξωανθρώπινης φύσης, να τις κάνει περιεχόμενο της κοινωνικής εργασίας· και μέσα στην εργασία, η δημιουργική δύναμη της φαντασίας θα μετουσιωνόταν σ' εξασκημένη παραγωγική δύναμη, που αυτοσχεδιάζει ελεύθερα τις δυνατότητες μιας ελεύθερης ανθρώπινης ύπαρξης πάνω στη βάση της ομόλογής της εξέλιξης των παραγωγικών δυνάμεων. Αλλά για να μην καταντήσουν όπλα καταδυνάστευσης οι τεχνικές αυτές δυνατότητες, για να μπορέσουν να επιτελέσουν την απελευθερωτική τους λειτουργία, θα πρέπει να εκμαιεύονται και ν' ανακρατιούνται από ανάγκες απελευθερωτικές και ικανοποιημένες, λυτρωτικές και λυτρωμένες. Αν δεν υπάρχει στον άνθρωπο η ζωτική ανάγκη, να καταργήσει την (αλλοτριωμένη) εργασία, αν απεναντίας υφίσταται η ανάγκη να εξακολουθεί να εργάζεται, ακόμη κι όταν αυτό δεν είναι κοινωνικά αναγκαίο· αν δεν αισθάνεται ο άνθρωπος τη ζωτική ανάγκη της χαράς, την ανάγκη ν' απολαύσει την ευτυχία του με καθαρή συνείδηση, αλλ' απεναντίας τού χρειάζεται να κερδίζει τα πάντα μέσα σε μια άθλια και κακομοιριασμένη ζωή· όταν αυτές οι ζωτικές ορμές δεν υπάρχουν ή έχουν στραγγαλιστεί από τις καταδυναστευτικές ανάγκες - τότε το μόνο που μπορούμε να περιμένουμε είναι, ότι κι οι νέες τεχνικές δυνατότητες θα γίνουν και πάλι νέες καταπιεστικές δυνατότητες της κυριαρχίας. Ξέρουμε πια, τι και πόσα μπορούν να προσφέρουν σήμερα η κυβερνητική και οι ηλεκτρονικοί εγκέφαλοι στον ολοκληρωτικό έλεγχο της ανθρώπινης ύπαρξης. Οι νέες ανάγκες, που θα ήταν, αλήθεια, η «καθορισμένη άρνηση» των καταπιεστικών αναγκών, εμφανίζονται στην αρχή σαν άρνηση των αναγκών, που υποβαστάζουν το σημερινό κυριαρχικό σύστημα καθώς και των αξιών, που τις αναβαστάζουν: π.χ. η άρνηση του «αγώνος επιβιώσεως»· ο αγώνας αυτός είναι, υποτίθεται αναγκαίος, κι όλες εκείνες οι ιδέες και φαντασίες, που υποστηρίζουν ότι είναι δυνατόν να καταργηθεί, αντιλέγουν στους υποτιθέμενους φυσικούς και κοινωνικούς νόμους της ανθρώπινης ύπαρξης· άρνηση της ανάγκης να «κερδίσεις τη ζωή σου»· άρνηση του αξιώματος της «αποδοτικής παραγωγής»· άρνηση του ανταγωνισμού· άρνηση της συμβατικότητας, του απιθάνως πανίσχυρου «συμμορφωτισμού» - μην τύχει και διαφέρεις από τους άλλους! - άρνηση της ανάγκης μιας σπάταλης και καταστρεπτικής παραγωγικότητας, αλληλέγγυας με τον εξολοθρεμό. 'Αρνηση της θεωρίας, ότι είναι ζωτική ανάγκη η απατηλή καταπίεση των ορμών. Όλες οι καταπιεστικές, «κατεστημένες» ανάγκες θα εύρισκαν την άρνησή τους στη ζωτική ορμή, στη βιολογική ανάγκη της ειρήνης, που, όπως πάρα πολύ καλά γνωρίζετε, δεν είναι καθόλου ζωτική ανάγκη της πλειοψηφίας σήμερα· την ανάγκη ησυχίας, την ανάγκη, να είσαι μόνος - με τον εαυτό σου ή με τον «άλλο» που έχεις διαλέξει αυτόβουλα – την ανάγκη της ομορφιάς, την ανάγκη μιας ευτυχίας «ακέρδιστης», χαριστικής.

Όλα τούτα βιωμένα όχι μόνο σαν ατομικές ανάγκες, αλλά σαν κοινωνική παραγωγική δύναμη, σαν ενεργές κοινωνικές ανάγκες, που θα πρέπει να καθορίζουν την οργάνωση και την κατεύθυνση των παραγωγικών δυνάμεων. Αυτές οι νέες ανάγκες - καθ' ο κοινωνική παραγωγική δύναμη – θα καθιστούσαν δυνατή μια ολική τεχνική μεταμόρφωση του βιοκόσμου, και πιστεύω, πως μόνο μέσα σ' έναν έτσι μεταμορφωμένο βιόκοσμο, θα ήταν δυνατόν να δημιουργηθούν νέες ανθρώπινες συνθήκες, νέες διανθρώπινες σχέσεις. Μια τεχνική μετατροπή - μιλώ και πάλι έχοντας υπόψει τις τεχνικά υπερεξελιγμένες κεφαλαιοκρατικές χώρες, όπου μια τέτοια μεταμόρφωση θα σήμαινε: να εξαφανιστούν τα τερατουργήματα της κεφαλαιοκρατικής εκβιομηχάνισης και εμπορίας, ν' ανοικοδομηθούν εκ βάθρων οι πόλεις και ν' αποκατασταθεί η φύση, αφού αφανιστεί η λέπρα του κεφαλαιοκρατικού εκβιομηχανισμού. Ελπίζω, δε χρειάζεται να σας πω, ότι, όταν μιλώ για παραμερισμό της τερατουργικής κεφαλαιοκρατικής εκβιομηχάνισης, δε συνηγορώ για μια ρωμαντική επιστροφή στην προτεχνολογική κατάσταση, αλλ' αντιθέτως: πιστεύω πως οι απελευθερωτικές δυνατότητες και οι ευλογίες της τεχνικής και του εκβιομηχανισμού, τότε μόνο θα φανούν ολοκάθαρα και χειροπιαστά, όταν θα έχει παραμεριστεί η κεφαλαιοκρατική εκβιομηχάνιση και η κεφαλαιοκρατική τεχνική.

Τα γνωρίσματα της ελευθερίας, που υπεδήλωσα εδώ, δεν έχουν, κατά τη γνώμη μου, εκφραστεί επαρκώς στη σκέψη που απεργάστηκε ως τα τώρα την έννοια του σοσιαλισμού· και επανέρχομαι σ' αυτά, που σας είχα πει στην αρχή της διάλεξής μου. Η ιδέα του σοσιαλισμού έμεινε - και σε μας εδώ - πάρα πολύ εντεταγμένη μέσα στο πλαίσιο της εξέλιξης των παραγωγικών δυνάμεων, μέσα στο πλαίσιο της αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας. Τούτο ήταν όχι μόνο δικαιολογημένο, αλλά και αναγκαίο στη βαθμίδα εκείνη της παραγωγής, όπου αναπτύχθηκε η ιδέα του επιστημονικού σοσιαλισμού, αλλ' αντιθέτως σήμερα χρειάζεται να συζητηθεί τουλάχιστον εκ νέου.

Οφείλουμε σήμερα να δοκιμάσουμε, χωρίς ανασχέσεις και χωρίς περιστροφές, να συζητήσουμε και να προσδιορίσουμε την ποιοτική διαφορά, που χωρίζει τη σοσιαλιστική κοινωνία - την ελεύθερη κοινωνία - από τις καθεστηκυίες κοινωνίες, έστω κι αν αυτό φαίνεται γελοίο. Κι ακριβώς εδώ - τη στιγμή που προσπαθούμε να διατυπώσουμε με μια συνοπτική έννοια τις νέες ιδιότητες της σοσιαλιστικής κοινωνίας – μας έρχεται αυθόρμητα στο νου - έτσι τουλάχιστον το αισθάνομαι εγώ – η αισθητικο-ερωτική διάσταση. Τον όρο «αισθητικό .» τον παίρνουμε στην αρχική του διπλή σημασία, δηλαδή σαν μορφή της ευαισθησίας, της «αισθητικότητας» των αισθήσεων και σαν μορφή του βιοκόσμου. Σ' αυτή τη διπλή σημασία του όρου ενυπάρχει, ίσως, η ποιοτική διαφορά, που προσδιορίζει την ελεύθερη κοινωνία και υποβάλλει το συναπάντημα της τεχνικής και της τέχνης, το συναπάντημα της εργασίας και της παιδιάς. Δεν είναι σύμπτωση, ότι το έργο του Φουριέ ξαναπαίρνει μια νέα επικαιρότητα για την πρωτοποριακή αριστερά διανόηση. Ο Φουριέ και μόνος - αυτό του το αναγνώρισαν ο Μάρξ και ο Ένγκελς, μας φανέρωσε την ποιοτική διαφορά μεταξύ ελεύθερης και ανελεύθερης κοινωνίας και δεν τρόμαξε, εκεί που τρόμαξε ο Μαρξ, να μιλήσει για μια πιθανή κοινωνία, όπου η εργασία θα γινόταν παιχνίδι, μια κοινωνία, όπου η κοινωνικώς αναγκαία εργασία θα μπορεί να οργανωθεί εναρμονισμένη με τις ελευθερωμένες ανάγκες του ανθρώπου. Επιτρέψτε μου, τέλος, να κάνω μια ακόμη παρατήρηση. Έχω ήδη υποδείξει, ότι η κριτική θεωρία, που παραμένει πάντοτε υπόχρεη στον Μαρξ, ότι ακριβώς αυτή η θεωρία, πρέπει να αναδεχθεί τις ακραίες δυνατότητες της ελευθερίας, να αναδεχθεί το σκάνδαλο της ποιοτικής διαφοράς - αν θέλει να μην σταματήσει στη βελτίωση απλώς των κακώς εχόντων. Ο μαρξισμός πρέπει να τολμήσει να μας δώσει έναν ορισμό της ελευθερίας, που να μας αναγκάσει να την συνειδητοποιήσουμε και να την γνωρίσουμε, τέτοια που ποτέ δεν υπήρξε. Κι ακριβώς επειδή οι λεγόμενες ουτοπικές δυνατότητες, δεν είναι καθόλου ουτοπικές αλλά παρουσιάζουν την καθορισμένη άρνηση του γε νυν έχοντος, η συνειδητοποίηση αυτών των δυνατοτήτων και η συνειδητοποίηση των δυνάμεων που τις παρεμποδίζουν και τις διαβάλλουν, απαιτεί από μας ν' ασκήσουμε μια πολύ εμπράγματη αντιπολίτευση, μιαν αντιπολίτευση ελευθερωμένη απ' όλες τις ψευδαισθήσεις, αλλ' ελευθερωμένη επίσης κι από κάθε ηττοπάθεια που με την ύπαρξή της και μόνο προδίδει τη δυνατότητα της ελευθερίας στο γε νυν έχον.

Διάλεξη στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου τον Ιούλιο του 1967.__

Σημειώσεις

1. Lebenwelt, κατά λέξη βιόκοσμος.

2. Αναφορά στην πραγματεία του Φ. Ένγκελς: «Η εξέλιξη του σοσιαλισμού από ουτοπία σε επιστήμη».

3. Καρλ Μαννχάιμ, συγγραφεύς του «Ιδεολογία και Ουτοπία», 1929.

4. Στο «Έρως και Πολιτισμός». Υπερ-καταπίεση: Οι περιορισμοί που επιβάλλει η κοινωνική κυριαρχία. Πρέπει να την διακρίνουμε από τη (βασική) καταπίεση: τις «μετατροπές των ενστίκτων που είναι αναγκαίες για την επιβίωση της ανθρώπινης φυλής μέσα στον πολιτισμό».

5. Πλάτων, Νόμος VII, 803D=παίζοντά ἐστιν διαβιωτέον. (Οι σημειώσεις είναι του μεταφραστή).

Κάθε φορά, ο παππούς μας υποδεχόταν φορώντας ‘τα καλά του’. Καθόμασταν στις ίδιες θέσεις, λέγαμε, στην αρχή, περίπου τα ίδια λόγια, είχαμε, πάνω κάτω, παρόμοια συναισθήματα. Κάποτε κάποτε, δυσφορούσαμε, διαμαρτυρόμασταν… σιωπηλά όμως… ή έστω με μορφασμούς, με νοήματα, όταν ο παππούς χανόταν για λίγο στο εσωτερικό του σπιτιού … ο αδερφός μου ίσως λίγο περισσότερο… εγώ εύρισκα κάποιες ‘εξόδους’… ήταν η απίστευτη συλλογή του παππού από παλιά περιοδικά… δεκάδες τεύχη από διάφορα περιοδικά με ‘νέα’ του στυλ ‘εθριάμβευσεν ο πρωταθλητής μας εις τους Βαλκανικούς αγώνας’, ή ‘επίσκεψις του βασιλικού ζεύγους εις Λονδίνον’… ήταν ότι παρατηρούσα κάποιες παλιές φωτογραφίες πάνω στο τραπεζάκι… αργότερα ήταν ο ίδιος ο παππούς που παρατηρούσα… οι κινήσεις του… κυρίως τα χέρια του… ίσως εκεί να πρωτοσκέφτηκα, παιδάκι ακόμα, ότι ο άνθρωπος είναι τα χέρια του… γιατί ο παππούς ήταν πραγματικά τα χέρια του… όχι μονάχα από μικρό παιδί μ’αυτά τα χέρια έβγαζε το ψωμί του, δημιουργούσε, έφτιαχνε στο ξύλο υπέροχα πράγματα, αλλά εξακολουθούσαν αυτά τα χέρια να του υπενθυμίζουν τη ζωή… πως είναι ζωντανός, μοναχικός πια, μετά τη φυγή εκείνης αλλά ζωντανός… και ακόμη… στη χειραψία του… δεν ξέρω αν συνάντησα ποτέ άνθρωπο με πιο ‘αποφασιστική’ χειραψία…

Ο πατέρας, μας έλεγε πως ο παππούς ήταν από τους πιο δυνατούς άντρες στη Λεύκα… καμιά φορά, όταν ερχόταν στο μαγαζί κάποιος αμαξάς για να επισκευάσει έναν τροχό, αναμετριόταν με τον παππού στο ‘λύγισμα’ του στεφανιού, μιας μεγάλης μεταλλικής λάμας που σαν δαχτυλίδι έντυνε τα μεγάλα βαρέλια. Σχεδόν κανείς δεν μπορούσε να του παραβγεί…

Σε μια άλλη ιστορία από τη θεία μου, που κάθε φορά ζητούσα να έχει και περισσότερες λεπτομέρειες, όταν μπήκαν οι Γερμανοί στον Πειραιά, ο παππούς έσπευσε να κλείσει το μικρό του εργοστάσιο. Δεν ήθελε να εργάζεται πια. Ένας αξιωματικός τον πρόλαβε. Εμφανίστηκε στην είσοδο του μαγαζιού και του ζήτησε να συνεργαστεί με το στρατό για να παρέχει ξύλινα εργαλεία και ό,τι άλλο χρειάζονταν οι δυνάμεις κατοχής. Ο παππούς πήρε ένα πολύ χοντρό κομμάτι ξύλο και το έσπασε στα δυο. Το ένα το πέταξε προς την κατεύθυνση της θάλασσας και το άλλο πίσω από το μαγαζί. Ο αξιωματικός τον κοιτούσε με ένα ύφος απορίας. Δεν του είπε τίποτα. Απλά γύρισε και έφυγε. Μέχρι το τέλος της κατοχής, ο παππούς, από εύπορος επιχειρηματίας της εποχής και αφεντικό στη δουλειά του, έκανε μεροκάματα από δω κι από κεί. Και με κείνα τα θαυματουργά του χέρια, κατάφερε να μην πεινάσει η οικογένειά του.

Προς το τέλος, είχα αρχίσει να τον παρατηρώ περισσότερο. Δεν ήταν μονάχα τα χέρια ‘εργαλεία’ που μου έκαναν εντύπωση. Νομίζω, πως εκείνα τα χέρια, απορροφούσαν όλη τη μελαγχολία και τη θλίψη του από την ώρα που έμεινε μόνος, δίχως την σύντροφο όλης της ζωής του που υπεραγαπούσε.

Δεν ήταν χέρια πολέμου αυτά, ήταν χέρια τρυφερότητας, χέρια δυνατής καρδιάς…

Και ήταν χέρια άρνησης του θανάτου… κάθε φορά που με χτυπούσε στον ώμο και μετά με φιλούσε για τον αποχαιρετισμό, οι δονήσεις του μιλούσαν, φώναζαν σχεδόν…

Είναι περίεργο που σήμερα, με δυσκολία θυμάμαι το πρόσωπό του και με τόση ευκολία τα ροζιασμένα, δυνατά, όμορφα χέρια του… ίσως σε αυτές τις σάρκινες διαδρομές ανάμεσα από πεταχτές φλέβες και εξογκώματα, έχω φιλοτεχνήσει ένα ζωντανό και όμορφο κομμάτι της παιδικής μου ηλικίας…

Εικόνα A life in the hands

© Francesco Fratto

Μαλαισιανά τραγούδια

XVII

Είμαι το ρυάκι σου

που μέθυσε με δυόσμο

Σκύψε πάνω μου

για να σου μοιάσω

Κολύμπησε μέσα μου

να νιώσεις πως τρέμω

Φάε τα ψάρια μου

να μ’ αφανίσεις

Πιες με

να με στερέψεις

Αγάπησέ με

Θα σε συντρέξω να πνιγείς

Ιβάν Γκολ

Η Εξαχρείωση του Λαού...

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη προσβολή της λαϊκότητας απο την λαϊκή ζωή σήμερα, δεν υπάρχει μεγαλύτερη έκπτωση του λαού απο τον λαό τον ίδιο σε συνθήκες καπιταλιστικής απογύμνωσης.

Θα πείτε: με ποιόν λαό συγκρίνεις αυτόν τον σκλάβο λαό;..πάντα έτσι δεν ήταν ο λαός;..μήπως ξεχνάς τη δουλεία; τη σκλαβιά των γυναικών;..τη θεοκρατική εξουσία;..την αμορφωσιά, τη βαρβαρότητα, τη βαναυσότητα των κοινωνικών σχέσεων;..τα υγειονομικά προβλήματα της παραδοσιακής κοινωνίας;..τα ξεχνάς όλα αυτά;

Θα σας το πω λοιπόν το μυστικό:

Κάποια απ'αυτά ισχύουν ακόμα, αν δει κανείς το σύστημα απο παγκόσμια οπτική.

Αλλά ακόμα και εκεί που δεν ισχύουν, ισχύει η απόλυτη γύμνια...

Ισχύει η ζωή του ποντικού του διαμερίσματος...

Ισχύει η ζωή του αυνάνα πορνοθεατή...

Ισχύει η ζωή του παιδεραστή μάνατζερ σιχάματος που κάνει διακοπές στην Ταϋλάνδη...

Ισχύει η αχρηστία του παραγωγού, δεν μπορεί να φυτέψει μια ντομάτα, να διορθώσει μιά καρέκλα...

Ισχύει η βαναυσότητα της "σεξουαλικότητας-ταλάντωσης γεννητικών οργάνων"...

Ισχύει η ηλιθιότητα του θεατή αθλήματος...

Ισχύει η άγνοια κάθε αληθινού χορού...

Ισχύει η άγνοια θανάτου...

Ισχύει η εγκατάλειψη των γέρων απο τα παιδιά τους...

Κατάρα σ'οσους αφήνουν τους γέρους τους σε ιδρύματα...

Κατάρα στα ιδρύματα...

Κατάρα στα γηροκομεία...

Κατάρα στη λατρεία της νεότητας...

Κατάρα στους Ναζι της νεότητας...

Κατάρα σε αυτούς που δεν λατρεύουν τις ραγάδες στη γυναίκα τους...

Κατάρα στα γυμναστήρια...

Κατάρα στον τουρισμό...
Τουρίστα είσαι απόβρασμα...

Η χώρα που λέτε πως αγαπάτε είναι μια τουριστική πόρνη...

Βρωμίσατε τη παράδοση...

Σκυλάδες...

           Ι.Τζανάκος  15/5/2011

http://aftokathorismos.blogspot.com/

από τα συγκλονιστικότερα που έχω διαβάσει - βιώσει το τελευταίο διάστημα... Ιωάννη... σ'ευχαριστώ!

Η χειρότερη φυλακή είναι ο νους...

Κάποιες φορές ‘αισθανόμαστε’ ότι έχουμε βγει σε ένα απέραντο λιβάδι, αναπνέουμε τον ανεμπόδιστο, ελεύθερο άνεμο της ψυχής μας, κάτω από ένα υπέροχο στερέωμα… μουσικές και μελωδίες της Δημιουργίας μας έχουν πλημμυρίσει, χρώματα, μυρωδιές, ανάσες…

και όμως…

Είναι μια εικονική πραγματικότητα, μια κατασκευή του νου…

Κάποιες φορές αισθανόμαστε έτοιμοι για την μεγάλη υπέρβαση, το άλμα στο Άγνωστο, την ενεργειακή πλήρωση να τολμήσουμε, να πράξουμε, να δράσουμε…

Κάνουμε το πρώτο βήμα, το δεύτερο βήμα, τα επόμενα βήματα… δεν έχουμε προσεγγίσει κανένα Άγνωστο… είμαστε πάντα στις περιοχές του Γνωστού… το έχουμε τεντώσει ίσως λίγο, το έχουμε βαφτίσει ‘άγνωστο’, νομίζουμε ότι σε μια στιγμή γίναμε τολμητίες Κολόμβοι και ατρόμητοι εξερευνητές…

…είναι απλά μια ‘ενημέρωση’ του νου πως, απλά, έχουμε τις ποιότητες της ελευθερίας αλλά, δυστυχώς, δεν είμαστε ελεύθεροι…

Ένα καλοδουλεμένο ‘πρόγραμμα’ του νου, μια ταινία που προβάλλεται για την ψυχαγωγία του…

Κάποιες φορές πληγώνουμε εκεί που πιστεύουμε ότι μοιραζόμαστε τρυφερότητα, εκεί που νομίζουμε ότι αγαπάμε…

Είναι κι αυτό πιθανώς μια αυταπάτη… ένας εγωικός νους δεν θέλει να αγαπήσει, δεν θέλει να μετατοπιστεί ο κεντροβαρικός του άξονας, δεν θέλει να αυτοκτονήσει…

Γιατί αληθινή αγάπη σημαίνει να καταστραφεί το Εγώ… να αφανιστεί, να διαλυθεί… και ο νους δεν επιτρέπει πράξεις αυτοχειρίας… το πολύ πολύ μερικούς τραυματισμούς… πράγματα που μπορεί να ελέγξει δηλαδή…

Η χειρότερη φυλακή είναι ο νους…

Κι όμως, τα κλειδιά δεν τα έχει εκείνος…

Και μέσα στην απλόχωρη φυλακή του με τις γιγαντοοθόνες προβολής εικονικών πραγματικοτήτων υπάρχουν στιγμές που βιώνεται η Αλήθεια… γουλιές της, δροσιές της ίσως αλλά μέσα στη φτωχική μας κούπα δεν χωράνε οι ωκεανοί…

Και ίσως και μια δροσερή γουλιά να αρκεί για να ξεκινήσει η εσωτερική επανάσταση…

Ἀφῆστε τὰ ἔντομα νὰ βρίσκουνε τ᾿ ἄνθη τους...

Αὐτοβιογραφία Μεταφέρω ἀπὸ τόπο σὲ τόπο τὴ λύπη μου, αὐτὸ τὸ καλύβι μὲ τὰ ἐλάχιστα πράγματα: τὰ χαρτιά, τὶς μνῆμες, τὶς πέννες μου. Τὸ πιὸ μεγάλο μου ἀπ' ὅλα τὰ πράγματα, μὲς στὸν ἄδειο μου χῶρο, εἶναι τὰ χέρια μου.

Αὐτοβιογραφία (ἀποσπάσματα) Μὴ μοῦ σκοτώσετε τὸ νερό. Μὴ μοῦ σκοτώσετε τὰ δέντρα. Μὴ μοῦ ξεσκίστε αὐτὲς τὶς θεῖες σελίδες ποὺ τὶς γράψανε τ᾿ ἀσύλληπτο φῶς κι ὁ ἀσύλληπτος χρόνος κι ὅπου σταθῶ μὲ περιβάλλουν. Μὴ μοῦ σκοτώσετε τῆς γῆς τὸ ποίημα!... ...Ἐπιστρατέψετε τὴν αἰωνιότητα, ἀνάβοντας τὸ ἄστρο: «Ἀγάπη». Ἐπιστρατέψετε τὴν αἰωνιόττητα, ἀνάβοντας ψηλότερα ἀπ᾿ ὅλα, πάνω ἀπ᾿ τὸ ἕτοιμο βάραθρο, τὸ ἄστρο: «Ἀνθρώπινο μέτωπο!»... ...Σᾶς παρακαλοῦμε: Ἀφῆστε μας τὰ πράγματα. Μὴ μᾶς τὰ καῖτε. Ἀφῆστε τὰ ἔντομα νὰ βρίσκουνε τ᾿ ἄνθη τους.

Μὴν ἀγγίζετε! Ἀφῆστε αὐτὸν τὸν ὄμορφο κόσμο νὰ διαιωνίζεται ἀνακυκλώνοντας τὸ αὔριο μὲς στὶς πηγές του ὅπως τὸν καιρὸ ποὺ γεννήθηκα ὡς ν᾿ ἀναδύεται, κάθε πρωί, γιὰ πρώτη φορά, μὲς ἀπ᾿ τὶς ρόδινες γάζες τῆς γέννας του. Σβῆστε στὸν ἥλιο τὴν κακὴ φωτιά. Μὴ μᾶς σκοτώνετε! ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΕΤΤΑΚΟΣ

Ο ‘ασυμβίβαστος’ πιστολέρο…

Κρατούμενο ένα: ο Αλέξανδρος Κατσαντώνης, στενός φίλος του Άκη Πάνου, είχε πει κάποτε το εξής καταπληκτικό: όταν τσατιζόταν ο εκκεντρικός αυτός άνθρωπος μαζί σου, αντί να στο πει, σου έστελνε μετά από μερικές μέρες… εξώδικο!

Κρατούμενο δυο: ο ίδιος διακεκριμένος ποινικολόγος και καθηγητής, παραπονέθηκε πως το δικαστήριο καταδίκασε τον Πάνου χωρίς να αναγνωρίσει κανένα ελαφρυντικό, ούτε καν την ιδιαίτερη πολιτιστική του προσφορά στον τόπο!

Κι έρχομαι στην κυρία Τσουκαλά… υποτίθεται ότι η εκπομπή της αντιπροσωπεύει μια ‘άλλη’ τηλεόραση… χωρίς κραυγές, χωρίς κουτσομπολιά, χωρίς φτήνιες και όλα τα σχετικά… δεν έχω καταλάβει όμως τα ετήσια αφιερώματα στον ‘ασυμβίβαστο’ Άκη Πάνου… παρηκολούθησα αποσπασματικά την εκπομπή της με τους ‘λιωμένους’ από το δέος, καλεσμένους της που, ούτε λίγο ούτε πολύ, ενεφάνισαν τον άνθρωπο που χωρίς κανένα πρόβλημα ‘καθάρισε’ για ‘λόγους τιμής’ ένα συνάνθρωπό του ως έναν… παρεξηγημένο ήρωα! Κάποιος μάλιστα, δεν συγκράτησα το όνομά του, αναλύοντας την… σκοτεινή πλευρά της σελήνης, δήλωσε πως ‘όλοι οι άνθρωποι έχουμε πολλούς εαυτούς, έτσι και ο Ακης Πάνου είχε πολλούς εαυτούς… ένας από αυτούς σκότωσε’!

Πολύ ωραία… με έναν εαυτό σας γράφω τώρα, με έναν άλλο αύριο θα πάω στη δουλειά μου, με έναν ακόμη θα κοπανήσω όποιον με νευριάσει στο δρόμο, με έναν ακόμη –γιατί όσο πιο ‘χαρισματικός’ και ‘ιδιαίτερος’ τόσο πιο… πληθυντικός είμαι – μπορεί και να ‘ξαπλώσω’ χαμαί όποιον προσβάλλει βάναυσα την τιμή μου…

Αυτού του είδους η τηλε-ηρωοποίηση είναι η ‘άλλη’ τηλεόραση; Ποσώς με ενδιαφέρει το ‘ρέον’ τάλαντον του Πάνου… και δεν αρνούμαι ότι διέθετε… αν είχε όμως εκτελέσει κατ’αυτόν τον τρόπο έναν δικό μου άνθρωπο και παρακολουθούσα από τηλεοράσεως κάθε χρόνο μνημόσυνα και λιβανιστήρια στη μνήμη του ‘παράξενου’ αλλά ‘προικισμένου’ λαϊκού δημιουργού με ‘ιδιαίτερο’ κώδικα τιμής, θα έμπαινα στην ΕΡΤ και θα… έκανα κι εγώ τη δική μου ‘δήλωση’ για την προσβολή της δικής μου τιμής…

Θα βρισκόταν άραγε καμιά κυρά Μπήλιω ποτέ να με δικαιώσει και να μου αφιερώνει εκπομπές από κρατική συχνότητα;

[κάποιες σκόρπιες σκέψεις από το ημερολόγιό μου]

…υπάρχει η πρώτη κίνηση… από έξω προς τα μέσα… όσο δεν διαθέτω φίλτρα, όσο δεν έχω θωρακίσεις, όσο επιτρέπω τούτη την ‘εισβολή’ και όσο δεν παλεύω να την εξοστρακίσω, δρω στο τώρα… ή μάλλον, δεν δρω εγώ, η δράση ‘συμβαίνει’, γίνεται… πραγματοποιείται… το ‘παρελθόν’ αρχίζει όταν ξεκινά η ανάστροφη πορεία… η πορεία από μέσα προς τα έξω… από μια άποψη, ό,τι εισέρχεται αγνοεί την χρονικότητα… όταν ιδρύεται ο χρόνος, οφείλω να αντεπιτεθώ…

…αν έτσι λειτουργεί και η μνήμη –όχι η συναισθηματική – δεν έχω καμιά ελπίδα να αναθεωρήσω τίποτα… απλώς, αναβιώνω ό,τι έχω ζήσει… όταν απλώς αναβιώνω ό,τι έχει ήδη βιωθεί, τότε δημιουργώ επάλληλα στρώματα χρονικότητας… αυτά είναι τα ‘παράλληλα σύμπαντα’… δεν χρειαζόμαστε άλλες διαστάσεις, τις έχουμε ήδη… τις κατασκευάζουμε κάθε στιγμή…

…όταν ‘αντιδρώ’ σε μια φραστική επίθεση, σε μια κακουχία ή σε ένα μπλοκάρισμα κάποιας λειτουργίας, δημιουργούνται πολλές επάλληλες –και όχι παράλληλες αρχικά – δράσεις… μοιάζουν με εναλλακτικά ‘σενάρια’ αντιμετώπισης κρίσεων… όταν αποτυγχάνει το ένα, να αρχίσει το άλλο κλπ… εάν είχε καταργηθεί κάθε έννοια χρόνου δεν θα υπήρχε παρά μονάχα η καθαρή αντίδραση… όπως όταν κανείς βρίσκεται σε εξαιρετικά μεγάλο κίνδυνο… δεν σκέφτεται, απλώς δρα… δεν υπάρχει χώρος για ‘σενάρια’… ίσως γι’αυτό αργότερα, δεν ‘θυμάται’ τι συνέβη… ίσως γι’αυτό λέει ‘δεν ξέρω, δεν ήμουν εγώ’ κλπ… δεν είχε προκατασκευάσει την δράση του και ό,τι συνέβη ήταν ανάμεσα στις Συμπληγάδες του χρόνου…

… ένας σταυρός αντιστοιχεί στις οριζόντιες και κάθετες ‘δράσεις’ του ανθρώπου… υπάρχουν οι ‘οριζόντιοι’ άνθρωποι και οι ‘κάθετοι’ άνθρωποι… οι εσωτεριστές έλεγαν πως όσο πιο στα άκρα της οριζόντιας δοκού βρίσκεσαι, τόσο πιο ‘επιφανειακός’ είσαι… δεν σε ενδιαφέρει το βάθος αλλά η πολλαπλότητα… βαριέσαι εύκολα, θέλεις εναλλαγές… όσο πιο μακριά στα άκρα της κάθετης δοκού είσαι, τόσο πιο εσωστρεφής και αναλυτικός είσαι… δεν αντέχεις τα πολλά και για λίγο, θέλεις ένα αντικείμενο να το εξαντλήσεις όσο πάει… ακόμα κι αν σου πάρει μια ζωή… ας πούμε ότι στους οριζόντιους ανήκουν οι δημοσιογράφοι, οι πολιτικοί και όσοι ασχολούνται με τις δημόσιες σχέσεις… ας πούμε ότι στους κάθετους ανήκουν οι ερευνητές, οι φιλόσοφοι, οι επιστήμονες…

…αν αληθεύει αυτή η σχηματική διάκριση, ο πλέον ισορροπημένος άνθρωπος είναι αυτός που ‘σταυρώνεται’… αυτός που εγγίζει στην τομή των δοκών… ο άνθρωπος του Ντα Βίντσι ίσως… αναρωτιέμαι ποιος…

Τι ωραία που είν’ η αγάπη μου
με το καθημερνό της φόρεμα
κι ένα χτενάκι στα μαλλιά.
Κανείς δεν ήξερε πως είναι τόσο ωραία.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Τι ωραία που είν’ η αγάπη μου,
η χαϊδεμένη από τη μάνα της
και τ’ αδελφού της τα φιλιά.
Κανείς δεν ήξερε πως είναι τόσο ωραία.

Ιάκωβος Καμπανέλλης, Άσμα ασμάτων

ίσως, το συγκλονιστικότερο ερωτικό τραγούδι που γράφτηκε ποτέ...

πάντοτε όταν το ακούω ριγώ...

να με συμπαθάτε για το σχολιασμό

δεν τον χρειαζόταν τούτο το ποίημα

εγώ τον χρειαζόμουν